eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > yapı bilgisi, kelimenin yapısı ile ilgili konu anlatımlar

KELİMENİN YAPISI İLE İLGİLİ GENEL BİLGİ (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)

 

Dilimizde sözcükler üç ayrı şekilde yapılır ve üç farklı yapılanma adı alır:

 

1. Kök durumunda olabilir (Basit Sözcük)

 

2. Köklere ve gövdelere getirilen eklerle türetilebilir. (Türemiş Sözcük)

 

3. İki ya da daha çok sözcüğün birleşmesinden meydan gelebilir. (Bileşik Sözcük)

 

 

YAPI BAKIMINDAN İSİMLER

 

1) Basit İsimler: Hiçbir yapım eki almamış isimlerdir.

 

*Araba, insanlar, evimiz, yoldan, tahtayı, çanta, kuşlarım,…

 

2) Türemiş  İsimler: İsim ya da fiil kök ve gövdelerinden yapım ekiyle türeyen isimlerdir.

 

*Yol-cu, meslektaş, silgi, ölüm,…

 

3) Birleşik  İsimler: İki ismin aralarına başka bir kelime girmeyecek şekilde birleşip kalıplaşmasıyla oluşan isimlerdir.

 

*Anayurt, Çanakkale, açıkgöz, boşboğaz, aslanağzı, gecekondu, ateşkes, biçerdöver, bakarkör, giderayak,…

 

 

KELİMENİN YAPISI (YAPISINA GÖRE SIFATLAR)

Sıfatlar, isimleri nitelendiren veya onlara özellikler kazandıran kelimelerdir. Türkçede sıfatlar, yapılarına göre üç grupta incelenir: basit sıfatlar, türemiş sıfatlar ve birleşik sıfatlar.

·         Basit Sıfatlar: Basit sıfatlar, kök veya gövde yapılarından türetilmeden önce kullanılan sıfatlardır. Yani diğer bir deyişle başka bir kelimenin üzerine ek veya yapım ekleri getirilmeden kullanılan sıfatlardır. Örneğin:

·         Kara gün

·         Küçük kedi

·         Güzel kız

·         Kırmızı elbise

·         Yeni ayakkabı

 

·         Türemiş Sıfatlar: Türemiş sıfatlar, kök veya gövdelerine çeşitli ekler eklenerek oluşturulan sıfatlardır. Türkçede en yaygın kullanılan türemiş sıfat ekleri "sız/siz", "lı/lı", "siz", "cı/ci", "msız/msiz", "sızca/sizce" gibi eklerdir. Örneğin:

·         Kiralık (kök kelime: kira) ev

·         Yumuşak (kök kelime: yumuşa-) yastık

·         Öğretici (kök kelime: öğret-) kitap

·         Uygun (kök kelime: uyum-) ortam

·         Yorucu (kök kelime: yor-) gün

 

·         Birleşik Sıfatlar: Birden fazla kelimenin yan yana gelmesi ile olan sıfatlara denir.

·         Varyemez amca

·         Külyutmaz hoca

·         Boşboğaz kadın

·         Birtakım meseleler

 Kurallı Birleşik Sıfatlar: Birden fazla kelimenin birleşerek tek bir sıfat oluşturmasıyla meydana gelir.

·         İnce belli (beli ince olan) kadın

·         Uzun boylu (boyu uzun olan) çocuk

·         Mavi gözlü (gözleri mavi olan) kız

·         Yüksek sesli (sesi yüksek olan) adam

·         Güzel kokulu (kokusu güzel olan) çiçek

Kurallı Birleşik Sıfatlar farklı şekillerde kurulurlar. Yukarıdaki örnekler “-lı, -li, -lu, -lü” yapım eklerini alarak oluşmuştur.

­

Sıfat tamlaması + “lık” eki eki alarak oluşan kurallı birleşik sıfat:

Yarım günlük iş, üç kuruşluk elbise

­Takısız isim tamlaması + “-li” yapım eki biçiminde oluşan kurallı birleşik sıfat:

Aslan yürekli baba, demir kapılı ev...

­İsim + “-den” ayrılma hâl eki + isim-fiil biçiminde oluşan kurallı birleşik sıfat:

kulaktan dolma şeyler...

­İkileme + isim biçiminde oluşan kurallı birleşik sıfat:

evsiz barksız aile, tatsız tuzsuz günler, irili ufaklı taşlar …

­Deyim + isim biçiminde oluşan kurallı birleşik sıfat:

cana yakın hayvan, çenesi düşük çocuk...

 

 

 

 

YAPI BAKIMINDAN FİİLLER

 

Fiiller yapı bakımından üç grupta incelenir.

Basit (yalın), Türemiş fiiller, Birleşik Fiiller

 

A)BASİT (YALIN) FİİLLER: Yapım eki almamış olan fiillerdir.

 

Koy -(mak) Bak -(mak), Gör -(mek) Çöz -(mek), Gez -(mek), At -(mak)

 

B) TÜREMİŞ FİİLLER: Basit sözcüklere yapım eki getirilerek oluşturulan fiillerdir. Türemiş fiiller ya isim soylu ya da fil soylu kök sözcüklerden türetilirler

 

Çiçek-ten-, it-il-,  çocuk-laş-, boğ-uş-, hasta-lan-, kaç-ır-

 

C) BİLEŞİK FİİLLER: Birden çok sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu fiillerdir.

 

oturuver-(mek), farkında ol-(mak),affet-(mek), kabul et-(mek), kulak as-(mak)

 

Bileşik fiiller oluşumları bakımından üç grupta incelenir:

 

1-Yardımcı fiillerle oluşturulan bileşik filler:

 

(İsim  soylu kelime) + (Yardımcı fiil)

 

Türkçe'de yardımcı fiiller olarak çoğunlukla "etmek. eylemek, kılmak, olmak" fiilleri kullanılır. sabır + et(mek), hasta + ol(mak)

 

nazar + et(mek), rica + et(mek), red + et(mek) (reddetmek), namaz + kıl(mak)

 

Uyarı: Yardımcı Fiil olarak kullanılan "et-, eyle-, ol-, kıl-"filleri asıl fiil olarak da kullanılabilir. Bunları ayırt (bilgi yelpazesi.net) edebilmek için anlamca kalıplaşmış, kaynaşmış olup olmadıklarına bakılır.

 

2- Kurallı (Özel) Bileşik Fiiller:

 

Herhangi bir fiille "a, e, ı, u, a" seslerinden biriyle birlikte "bilmek, durmak; kalmak, gelmek, yazmak, vermek" fiillerinden birinin kalıplaşmasıyla oluşurlar.

 

Yazıver-, bakakal-, okuyabil-, anlatıver-, gidebil-, uyuyakal-

 

Bu fiiller, anlam özelliklerine göre beş grupta incelenirler:

 

a)Yeterlik Fiili: (Herhangi bir fiil) + (-e) + (bilmek), yazabil(mek), koşabil(mek), görebil(mek),...

 

İkinci fiil "-(e) bilmek"  birinci fiile "gücü yetme, izin verme, olasılık" anlamlarından birini kazandırır.

 

Bu yükü taşıyabilirim > gücü yetme,

dışarı çıkabilirsin > izin verme,

iki güne kadar gelebilirim > olasılık

 

Yeterlik fiilinin olumsuzu yapılırken, genellikle ikinci fiil (bilmek) kullanılmaz.

 

Okuyabilmek - okuyamamak, yürüyebilmek -yürüyememek, çalışabilmek - çalışamamak

 

b)Tezlik Fiili: (Herhangi bir fiil) + (-i) + vermek

 

İkinci fiil birinciye "çabukluk, acelecilik" anlamı kazandırır.

 

Çözüver(mek), koşuver(mek), atlayıver(mek).

 

c)Sürerlik Fiili: (Herhangi bir fiil) + (-e) + (gelmek, durmak, kalmak)

 

İkinci fiil, birinci fiile devamlılık anlamı kazandırır; fiilin belli bir süre devam ettiğini bildirir.

 

d) Yaklaşma Fiili: (Herhangi bir fili) + (-e) + <yazmak)

 

İkinci fiil birinci fiile "az kalmışlık" anlamı kazandı,

 

Düşeyaz- (az daha düşecekti. Bayılayaz- (az daha bayılacaktı).Yurdumuz elimizden gideyazdı.(Az daha gidecekti)

 

e)Isteklenme Fiili: (Herhangi bir fiil) + (-esi / -eceği) (tutmak /gelmek)

 

Göresi gel(mek),a ğlayacağı tut (mak)       

 

İkinci fiil, birinci fiile "istek duyma" anlamı kazandırır.

 

Bunlardan başka "beklenmezlik, yapmacık" bildi bileşik fiiller de vardır.

 

duymazlıktan gel(mek), çıkagel- (beklenmezlik)

      

3- Anlamca Kaynaşmış Bileşik Fiiller:

 

İsim  soylu bir kelime ile bir fiilin, anlamlarını düşündürmeyecek biçimde kaynaşıp kalıplaşmalarıyla oluşan  bileşik fiillerdir.

 

Bu işin böyle olacağını öngörmüştü.

 

4- Deyim Halindeki Birleşik Fiiller:

 

Deyimlerin cümle içinde çekimlenip yüklem görevinde kullanılmasıyla oluşurlar.

 

Deyim halindeki bileşik fiiller, cümlenin öğeleri incelenirken bir bütün olarak alınır

 

Çocuk o gün ağzını açmadı.

 

Onu görünce dili tutuldu

 

TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR
SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN

>>>TIKLAYIN<<<


TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<


TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<

Yorumlar

....

9. **Yorum**
->Yorumu: şahane bir site burayı sevdimm 
->Yazan: Buse. Er 

8. **Yorum**
->Yorumu: SIZIN SAYENIZDE YÜKSEK BIR NOT ALDIM SIZE TESSEKÜR EDIYORUM...
->Yazan: sıla

7. **Yorum**
->Yorumu: valla bu site çok süper .Bu siteyi kuran herkimse Allah razi olsun tüm ödevlerimi bu siteden yapiyorum.saolun mugladan sevgiler...:).
->Yazan: kara48500..

6. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel bir site. kurucularına çok teşekkür ederim başarılarınızın devamını dilerim.
->Yazan: Tuncay.

5. **Yorum**
->Yorumu: ilk defa böyle bi site buldum gerçekten çok beğendim yapanların eline sağlık. 
->Yazan: efe .

4. **Yorum**
->Yorumu: ya valla çok güzel bisi yapmışınız. Çok yararlı şeyler bunlar çok sagolun 
->Yazan: rabia..

3. **Yorum**
->Yorumu: Çok ii bilgiler var teşekkür ederim. Çok süper... Ya bu siteyi kurandan Allah razı olsun ..... süperrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr. Çok iyiydi. isime yaradı. Her kimse bu sayfayı kurduğu için teşekkür ederim 
->Yazan: pınar..

2. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel site canım ben hep her konuda bu siteyi kullanıyorum özellikle kullanıcı olmak zorunlu değil ve indirmek gerekmiyor
->Yazan: ESRA..

1. **Yorum**
->Yorumu: Burada muhteşem bilgiler var hepsi birbirinden güzel size de tavsiyeederim. 
->Yazan: Hasan Öğüt.

>>>YORUM YAZ<<<

Adınız:
Yorumunuz: