|
eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > kelimede anlam, sözcükte anlam ile ilgili konu anlatımlar
İKİLEME NEDİR, NASIL OLUŞUR?
Anlamı güçlendirmek, anlatımı çekici hâle getirmek maksadıyla aynı kelimenin eş, yakın, zıt (karşıt) anlamlı şekillerinin yan yana kullanılmasıyla meydana getirilen kelime grubuna ikileme denir. Pırıl pırıl, gürül gürül, fokur fokur, abuk sabuk, güzel güzel... Görüldüğü gibi ikilemeler, her zaman aynı kelimelerin tekrarlanması yöntemiyle oluşmuyor. Dilerseniz ikilemelerin nasıl oluştuğunu, örneklerle açıklamaya çalışalım.
Örnekler:
İKİLEMELERİN OLUŞUM ŞEKİLLERİ
1. Aynı Kelimenin Tekrarı ile Oluşan İkilemeler:
Güzel güzel, yavaş yavaş, pırıl pırıl, soğuk soğuk, nakış nakış, gürül gürül, sıkı sıkı, fokur fokur akın akın...
2. Anlamdaş (eş anlamlı) Sözcüklerle Kurulan İkilemeler:
Köşe bucak, şan şöhret, sorgu sual, akıllı uslu, mutlu mesut, ses seda, güçlü kuvvetli, kılık kıyafet...
3. Yakın Anlamlı Sözcükler Kullanılarak Oluşturulan İkilemeler: Doğru dürüst, yalan yanlış, günlük güneşlik, eş dost, üst baş, akıl fikir, mal mülk…
4. Karşıt (zıt) Anlamlı Sözcüklerle Kurulan İkilemeler:
Genç ihtiyar, sabah akşam, büyük küçük, siyah beyaz, az çok, iyi kötü, aşağı yukarı, ileri geri, dost düşman, acı tatlı, alt üst, er geç, irili ufaklı...
5. Biri Anlamlı Diğeri Anlamsız Sözcükten Oluşan İkilemeler: Eski püskü, eğri büğrü, yırtık pırtık, çoluk çocuk, yol mol, sıkı fıkı, ev mev, su mu, ufak tefek…
6. Her İkisi de Anlamsız Sözcük Olan İkilemeler: Ivır zıvır, abuk sabuk, abur cubur, mırın kırın, eciş bücüş, paldır küldür, eften püften...
7. Yansıma Sözcüklerle Oluşturulan İkilemeler: Tık tık, vızır vızır, şırıl şırıl, cızır cızır, lıkır lıkır, çıtır çıtır, tıkır tıkır, horul horul, gümbür gümbür, çatır çatır...
8. Durum Eki (Hâl eki) Almış Sözcüklerle Oluşan İkilemeler:
Diz dize, biz bize, günden güne, yıldan yıla, dişe diş, baştan başa...
9. "m" Harfi Eklenerek Kurulan İkilemeler: Şaka maka, para mara, ev mev, ders mers, iş miş, yemek memek, ödül mödül, kaşık maşık...
11. İsim Tamlaması Biçiminde Oluşan İkilemeler: İyinin iyisi, yıllar yılı...
12. "de", "mi" ile Kurulan İkilemeler: Sıcak mı sıcak bir gün, güzel mi güzel bir kız, soğuk da soğuk hava, gel de gel ...
İKİLEME NEDİR İKİLEMELERİN OLUŞUMU İKİLEMELERİN YAPILIŞI İKİLEMELERİN YAZIMI ÖZELLİKLERİ (1) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)
Anlamı ve anlatımı güçlendirip pekiştirmek amacıyla aynı ya da sesleri birbirine benzeyen sözcüklerin art arda tekrar edilmesiyle oluşan söz gruplarına ikileme denir.
Söze güç katmak, anlamı pekiştirmek amacıyla ikilemeler kullanılır.
Sözün anlamını pekiştirmek, onu zenginleştirmek ya da değişik anlam ilgileri oluşturmak için iki sözün bir araya getirilmesiyle oluşan söz öbeğidir. İkilemeler yapıca ve anlamca farklılıklar gösterir.
İkilemeler Aşağıdaki Yöntemlerle Oluşturulurlar:
Aynı Sözcüğün Tekrarlanmasıyla Oluşan İkilemeler:
Örnek:
koşa koşa, ağır ağır, iri iri, yavaş yavaş, uzun uzun…
Eş Anlamlı Sözcüklerden Oluşan İkilemeler:
Örnek:
akıllı uslu, ses seda, güçlü kuvvetli, kılık kıyafet…
Zıt Anlamlı Sözcüklerden Oluşan İkilemeler:
Örnek:
ileri geri, az çok, er geç, bata çıka, büyük küçük, aşağı yukarı, gece gündüz…
Biri Anlamlı, Diğeri Anlamsız, Yakıştırma Sözcüklerden Oluşan İkilemeler:
Örnek:
|
eski püskü, eğri büğrü, yarım yamalak, çer çöp…
Her İkisi de Anlamsız Sözcükten Oluşan İkilemeler:
Örnek:
ıvır zıvır, eften püften, mırın kırın…
Yansımaların Tekrarıyla Oluşan İkilemeler:
Örnek:
çat pat, kıs kıs, şırıl şırıl, patır kütür, horul horul, kütür kütür, şırıl şırıl, çatır çatır…
İsim Tamlaması Şeklindeki İkilemeler:
Örnek:
suyunun suyu, güzeller güzeli…
Hal (Durum) Eki Alarak Oluşan İkilemeler:
Örnek:
baş başa, baştan başa, biz bize, dişe diş, günden güne…
M Harfi Eklenerek Oluşturulan İkilemeler:
Örnek:
Ev mev, şaka maka, para mara, kitap mitap, ders mers, iş miş, kapı mapı, çocuk mocuk…
İkilemelerin anlamsal özellikleri şöyle sıralanabilir:
Anlamı güçlendirip pekiştirmek, anlamı abartmak için kullanılırlar:
Örnek :
Güzel mi güzel kız
Demet demet çiçek
Çuval çuval fındık
Çıtır çıtır simit
Ağlaya sızlaya (bilgi yelpazesi. com) bir hal olmak
Güle güle ölmek
Varını yoğunu ortaya çıkartmak
"Şöyle böyle, yaklaşık olma" anlamı vermek.
Örnek :
İyi kötü (bilmek)
Aşağı yukarı (anlamak)
Hemen hemen (bitirmek)
İkilemelerin Kuruluş (Yapılış) Özellikleri:
a. Eş Anlamla Kelimelerin (Aynı sözcüklerin) tekrarıyla yapılabilir.
İri iri - Koca koca - Yavaş yavaş - Uslu uslu
Usul usul sınıfı terk etti.
Koşa koşa geldi.
b. Yakın anlamlı sözcüklerin tekrarıyla yapılabilir.
Börek çörek - Derli toplu - Sorgu sual - Doğru dürüst - Sağ salim
Yalan yanlış sözlerle ortalığı karıştırdı.
Artık kimsede ar namus kalmadı.
c. Karşıt anlamlı (Zıt anlamlı) sözcüklerin tekrarıyla yapılabilir.
|
İyi kötü - Er geç - Düşe kalka - İleri geri
Aşağı yukarı iki aydır kimse uğramadı buraya.
İşin aslını er geç öğreneceğim.
d. Biri anlamlı biri anlamsız sözcüklerle yapılabilir.
Çalı çırpı - Konu komşu - Yırtık pırtık - Eğri büğrü
Eğri büğrü yollardan denize ulaştık.
İçeriye ufak tefek bir adam girdi.
e. Her ikisi de anlamsız sözcüklerle yapılabilir.
Ivır zıvır - Abur cubur - Eciş bücüş - Dangıl dungul
Ivır zıvır eşyaları tavan arasına kaldırdık.
Böyle eften püften sebeplerle oyalama beni.
f. İkinci kelimenin başındaki harf yerine "m" harfi kullanılarak yapılabilir
ev mev, sarı marı, hızlı mızlı, kara mara
Bu paraya ev mev alamazsın.
Senin araban hızlı mızlı, bana ne?
g. Sözcüklerden biri ya da her ikisine ekler getirilerek yapılabilir.
Beni baştan aşağı şöyle bir süzdü.
Onunla başa baş (bilgi yelpazesi.net) mücadele etti.
Her ikileme cümleye değişik bir anlam katar.
Yüzüme acı acı gülümsedi. (kuvvetlendirme)
Gideli aşağı yukarı iki gün oldu. (ihtimal)
Ivır zıvır eşyaları atın. (değersiz)
Caddede sıra sıra ağaçlar vardı. (çokluk)
UYARI: İkilemelerle tekrarlar birbirinden farklıdır. Tekrarlarda araya virgül girer; fakat ikilemelerin arasına hiçbir noktalama işareti girmez.
Örnek
Akşam, akşam, yine akşam… (Tekrar)
Akşam akşam nereden çıktı bu maç. (İkileme)
SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN
>>>TIKLAYIN<<<
“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ
>>>TIKLAYIN<<<
“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ
>>>TIKLAYIN<<<
|