eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > kelimede anlam, sözcükte anlam ile ilgili konu anlatımlar

GERÇEK ANLAM NEDİR ÖZELLİKLERİ TEMEL ANLAM NEDİR ÖZELLİKLERİ (1) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)

 

* Cümledeki anlamına göre kelimeleri

Gerçek anlam

Mecaz anlam

Terim anlam olmak üzere 3'e ayırıyoruz. Önceleri bir de YAN ANLAM vardı fakat yeni müfredata göre yan anlama artık GERÇEK ANLAM diyoruz.

 

GERÇEK ANLAM:

* Kelimeyi gördüğümüz anda "Bu Nedir?" sorusuna verdiğimiz "İLK CEVAP"tır.

* Gerçek anlamın diğer isimleri de vardır. Bunları testlerde bazen bu isimleriyle görürsünüz. Bunlardan bazıları şöyledir: İlk Anlam, Temel Anlam, Sözlük Anlam, Asıl Anlam...

Örnekler:

- Oyun oynarken burnu kanadı. (Bu cümlede geçen "burun" kelimesi gerçek anlamda kullanılmıştır. Çünkü burun kelimesini gördüğümüz zaman aklımıza gelen ilk anlamla bu cümlede kullanılan anlam AYNIDIR.)

- Hava sıcak olunca çok su içeriz. (Bu cümlede geçen "sıcak" kelimesi gerçek anlamda kullanılmıştır. Çünkü sıcak kelimesini gördüğümüz zaman aklımıza gelen ilk anlamla bu cümlede kullanılan anlam AYNIDIR.)

 

MECAZ ANLAM:

* Kelimeyi gördüğümüz zaman kelimenin "BAŞKA" bir kelime yerine kullanıldığını anlarsak buna MECAZ ANLAM denir.

* O kelime artık aklımıza gelen ilk kelime DEĞİLDİR.

* Mecaz anlamını ortaya çıkmasındaki amaç: Söylediklerimizi karşımızdakine "Daha Etkili" bir şekilde anlatmaktır.

Örnekler:

- Yaptıklarıyla tatili burnumuzdan getirdi. (Bu cümlede kullanılan "burun" kelimesi artık bildiğimiz burun değil, "berbat" yerine kullanılan bir kelimedir. Yani burun kelimesi bu cümlede mecaz anlamda kullanılmıştır.)

- Geldiğinden beri hepimize sıcak davranıyor. (Bu cümlede kullanılan "sıcak" kelimesi artık bildiğimiz sıcak değil, "sevecen" yerine kullanılan bir kelimedir. Yani sıcak kelimesi bu cümlede mecaz anlamda kullanılmıştır.)

- Yazılıdan 100 alınca havalara uçtu. (Bu cümlede kullanılan "uçtu" kelimesi artık bildiğimiz uçmak değil, "çok sevinmek" yerine kullanılan bir kelimedir. Yani uçmak kelimesi bu cümlede mecaz anlamda kullanılmıştır.)

- Kardeşim okumayı çok çabuk söktü. (Bu cümlede kullanılan "söktü" kelimesi artık bildiğimiz sökmek değil, "öğrenmek" yerine kullanılan bir kelimedir. Yani söktü kelimesi bu cümlede mecaz anlamda kullanılmıştır.)

 

GERÇEK (TEMEL) ANLAM

Temel anlam (gerçek anlam), bir kelimenin ya da ifadenin asıl ve temel olarak taşıdığı anlamdır. Bu, kelimenin sözlük anlamıdır ve çoğu zaman diğer kullanımlardan ayrı tutulur. Dil bilgisel terimlerle ifade edecek olursak bir kelimenin temel anlamı o kelimenin referans anlamıdır.

·         “Soğuk” kelimesinin aklımıza gelen ilk anlamı; sıcak olmayandır. Örnek olarak “Sokak çeşmesinin suyu soğuk akardı.” cümlesini verebiliriz.

·         “İnce” kelimesinin aklımıza gelen ilk anlamı; dar, kalınlığı az olandır. “Üzerindeki gömlek inceydi.” cümlesi kelimenin gerçek anlamını vermektedir.

·         “El” kelimesinin akla ilk gelen anlamı; kolun parmak uçlarına kadar olan, tutmaya ve iş yapmaya yarayan kısmıdır. “Elindeki dosyaları masanın üzerine bıraktı.” cümlesinde sözcük, gerçek anlamında kullanılmıştır.

 

Diğer Örnek Cümleler:

·         Ağır olan çantayı kaldıramadı. (Taşınması güç olan anlamında kullanılmış.)

·          Top oynayan çocuklar, camları kırmış. (Vurarak parçalamak anlamında kullanılmış.)

·          Bahçedeki kuru otları yakmışlar. (Islaklığı olmayan anlamında kullanılmış.)

·          Bu karanlıkta dolaşmasan iyi edersin. (Işığı olmayan yer anlamında kullanılmış)

·          Terliyken soğuk bir şey içmemende fayda var. (Isısı düşük olan anlamında kullanılmış.)

 

Yukarıdaki cümlelerde verilen kelimeler gerçek anlamlarıyla kullanılmıştır. Sözlük anlam ya da aklımıza ilk gelen anlam da diyebilirsiniz. Gerçek anlamının dışında bir anlam ile kullanılmış olsalardı o zaman mecaz anlam olurdu. 

 

 

TERİM ANLAM:

* Cümledeki kelime bir "mesleğe, işe, derse" aitse bu kelimeye TERİM ANLAMLI KELİME denir.

Örnekler:

- Matematik öğretmenimiz dikdörtgen konusunu işledi. (Bu cümlede kullanılan dikdörtgen kelimesi matematik dersine ait bir kelime olduğu için terim anlamlıdır.)

- Mahkemeden beraat kararı çıktı. (Bu cümlede kullanılan beraat kelimesi hukuk mesleğine ait bir kelime olduğu için terim anlamlıdır.)

- Usta, arabamızın bujilerini değiştirdi. (Bu cümlede kullanılan buji kelimesi tamircilik mesleğine ait bir kelime olduğu için terim anlamlıdır.)

- Semptomlar hastalığın ilerlediğini gösteriyor. (Bu cümlede kullanılan semptom kelimesi sağlık mesleğine ait bir kelime olduğu için terim anlamlıdır.)

 

UYARI: Gerçek ile Mecaz anlamı KARIŞTIRMA!...

Kolay Yolu: Önce kelimeyi TEK BAŞINA düşün. Sonra CÜMLEDEKİ ANLAMINA bak. Eğer aklına gelen ilk anlamla cümledeki anlam

AYNI ise GERÇEK ANLAMLI

FARKLI ise MECAZ ANLAMLI'dır.

Örnekler:

-Yakmak için topladığımız dallar sonunda tutuştu. (Bu cümlede geçen tutuşmak kelimesini önce tek başına düşünüyoruz. Anlamını kavrıyoruz. Sonra cümlenin hepsini okuyoruz. Aklımıza ilk gelen anlamı ile cümledeki anlamı AYNI olduğu için GERÇEK ANLAMDA kullanılmış diyoruz.)

-Yalanı ortaya çıkınca tutuştu. (Bu cümlede geçen tutuşmak kelimesini önce tek başına düşünüyoruz. Anlamını kavrıyoruz. Sonra cümlenin hepsini okuyoruz. Aklımıza ilk gelen anlamı ile cümledeki anlamı FARKLI olduğu için MECAZ ANLAMDA kullanılmış diyoruz.)

 

UYARI: Gerçek ile Terim anlamı KARIŞTIRMA!...

Kolay Yolu: Önce kelimeyi TEK BAŞINA düşün. Sonra CÜMLEYE BAK bak. Eğer cümle bir "meslekle, işle, dersle" ilgiliyse TERİM ANLAMLIDIR.

Örnekler:

- Üst geçidin basamakları çok dik. (Bu cümlede geçen basamak kelimesini önce tek başına düşünüyoruz. Anlamını kavrıyoruz. Mecaz anlam olmadığını görüyoruz. Daha sonra cümleye bakıyoruz. Cümlemiz bir "meslek, iş, ders" ile ilgili bir cümle DEĞİL. Günlük hayatta kullanılan bir cümle. Bu yüzden bu cümlede kullanılan basamak kelimesine GERÇEK ANLAM diyoruz.)

- Öğrenci, akıllı tahtada yüzler basamağını gösterdi. (Bu cümlede geçen basamak kelimesini önce tek başına düşünüyoruz. Anlamını kavrıyoruz. Mecaz anlam olmadığını görüyoruz. Daha sonra cümleye bakıyoruz. Cümlemiz bir ders (matematik) ile ilgili olduğunu için bu cümlede kullanılan basamak kelimesine TERİM ANLAM diyoruz.)

- Annem perdeyi çamaşır makinesinde yıkadı. (Bu cümlede geçen perde kelimesini önce tek başına düşünüyoruz. Anlamını kavrıyoruz. Mecaz anlam olmadığını görüyoruz. Daha sonra cümleye bakıyoruz. Cümlemiz bir "meslek, iş, ders" ile ilgili (bilgi yelpazesi com) bir cümle DEĞİL. Günlük hayatta kullanılan bir cümle. Bu yüzden bu cümlede kullanılan perde kelimesine GERÇEK ANLAM diyoruz.)

- Oyunun 2. perdesi çok heyecanlıydı. (Bu cümlede geçen perde kelimesini önce tek başına düşünüyoruz. Anlamını kavrıyoruz. Mecaz anlam olmadığını görüyoruz. Daha sonra cümleye bakıyoruz. Cümlemiz bir meslek (tiyatro) ile ilgili olduğunu için bu cümlede kullanılan perde kelimesine TERİM ANLAM diyoruz.)

 

SONUÇ: Gördüğünüz gibi AYNI kelime cümlede kullanılışına göre FARKLI anlamlarda olabilir.

Örnekler:

("KÖPRÜ" kelimesini aşağıda farklı anlamlara gelecek şekillerde kullanalım.)

- Bugün köprüden dört kamyon geçti. (Bildiğimiz köprü. Öyleyse gerçek anlam)

- İyi insanlarla aramızda sevgi köprüleri kurmalıyız. (Bildiğimiz köprü DEĞİL. Başka kelime yerine yani "bağ" kelimesi yerine kullanılmış. Öyleyse mecaz anlam)

- Doktor dişlerime köprü yapacağını söyledi. (Dişçilik mesleğinde kullanılan bir kelime olmuş. Öyleyse terim anlam)

 

YAN ANLAM:

* Yan anlam artık yeni müfredatta artık GERÇEK ANLAM olarak yer alıyor. Fakat biz yine de işleyelim.

* Ne gerçek ne de mecaz olan, benzerlik kurularak yapılan anlama YAN ANLAM denir. Terim anlam zaten değil.

Örnekler:

- Çocuğun kolu güneşten kızarmış. (Bu cümledeki "kol" kelimesi bildiğimiz koldur. Öyleyse gerçek anlamdır.)

- Kapının kolu kırılmış. (Bu cümledeki "kol" kelimesi bildiğimiz kol DEĞİL. Bizim kolumuzun görüntüsüyle, kıvrımıyla benzerlik kurularak oluşturulmuş kol kelimesi olduğu için YAN ANLAMDIR.)

- köprünün ayağı ("ayak" kelimesi bildiğimiz ayak DEĞİL. Bizim ayağımızın ayakta tutma göreviyle benzerlik kurularak oluşturulmuş ayak kelimesi olduğu için YAN ANLAMDIR.)

- dağın eteği ("etek" kelimesi bildiğimiz etek DEĞİL. Eteğin görüntüsüyle benzerlik kurularak oluşturulmuş etek kelimesi olduğu için YAN ANLAMDIR.)

- ayakkabının burnu ("burun" kelimesi bildiğimiz burun DEĞİL. Burnun görüntüsüyle benzerlik kurularak oluşturulmuş burun kelimesi olduğu için YAN ANLAMDIR.)

- uçağın sırtı ("sırt" kelimesi bildiğimiz sırt DEĞİL. Sırtın görüntüsüyle benzerlik kurularak oluşturulmuş sırt kelimesi olduğu için YAN ANLAMDIR.)

 

KONUYU DAHA İYİ ANLAMAK

İSTERSENİZ AŞAĞIDAKİ

VİDEOMUZU İZLEYEBİLİRSİZİN

  

 

 

“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR”
SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN

>>>TIKLAYIN<<<

“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<

“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<