eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > kelime türleri, sözcük türleri ile ilgili konu anlatımlar

ÇOĞUL EKİ, ÇOKLUK EKİ İSMİN ÇOĞUL EKİ, ÖZELLİKLERİ (-LAR, -LER) (ÇEKİM EKLERİ) (KELİME TÜRLERİ) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)

 

İsim “-ler, -lar” eklerinden birini almak zorundadır.

 

Adları çoğul duruma getirirler.

 

Birden çok varlık anlatırlar.

 

Yani isimlere gelip çoğul anlamı bildiren ektir. İsimlere -lar, -ler ekleri getirilerek yapılır.

 

 

Kullanıldığı Yerler, İsme Kattığı Anlamlar:

 

1. Türkçede birden fazla varlığı ifade etmek için kullanılır. Eklendiği sözcüğün tek olmadığını birden fazla olduğunu belirtir.

 

Kitapları ve defterleri çantanıza koyun.

 

Yarın sınavlar başlayacak.

 

 

2. Abartma anlamında kullanılır.

 

Seni dünyalar kadar seviyorum.

 

Denizler kadar gözyaşı döktüm.

 

 

Not: -lar, -ler ekini alan sözcükler bir sözü ile kullanılırsa abartma anlamı verir.

 

Bir bahçeleri var, sözle anlatılmaz.

 

 

3. Saygı anlamında kullanılır.

 

Müdür Beyler sizi görmek istiyor.

 

 

4. Benzerlik anlamında kullanılır.

 

Daha nice Fatihler yetiştireceğiz.

 

Bu millet Fatihleri Yavuzları iyi bilir.

 

 

5. Aynı isimde anılan birden fazla insanı bildirir.

 

Hüseyinlerin hepsi buraya gelsin.

 

 

6. Aile ismi bildirir, “gil’’ anlamında kullanılır.

 

Hasanlar tatile çıkmışlar.

(Hasanın ailesi tatile çıkmışlar.)

 

Yarın Mehmetler gelecekmiş.

(Yarın Mehmet’in ailesi gelecekmiş.)

 

 

7. -lar, -ler eki ikilemeler kurar.

 

Yıllar yılı seni bekliyorum.

 

Aslanlar aslanı şehit düşmüş.

 

 

Not: Sayılardan sonra Çoğul eki kullanılmaz.

 

İki çocuklar ( Yanlış )

 

Üç kalemler ( Yanlış )

 

Beş masalar ( Yanlış )

 

 

Not: Bazı belgisiz sıfatlardan sonra (Birkaç, az - biraz, çok - birçok, çoğu, her, herhangi bir, hiç - hiçbir) çokluk (bilgi yelpazesi.net) eki kullanılmaz.

 

Birkaç sınıflar pikniğe gidecek. ( Yanlış )

 

Birkaç sınıf pikniğe gidecek. ( Doğru )

 

Çoğu insanlar bunu bilmezler. ( Yanlış )

Çoğu insan bunu bilmez. ( Doğru )

 

Biraz elmalar yedim. ( Yanlış )

Biraz elma yedim. ( Doğru )

 

 

Not: Türkçeye yabancı dillerden giren bazı kelimelerin çoğullarında ses uyumu yoktur.

 

Kalp - Kalpler

 

Saat - Saatler

 

Metal - Metaller

 

Gol - Goller

 

 

Karışık Örnekler:

 

Aile anlamı: Ayşeler bize geldi.

 

Soy sop: Türkler buralara da sahiptir.

 

Abartma: Adamın dünyalar kadar malı vardı.

 

Benzerlik: Şanlı tarihimiz Fatihlerle doludur.

 

Saygı: Müdür beyler henüz gelmedi.

 

Çoğul Eklerinin (-ler, -lar) Cümleye Kattığı Anlamlar


• Eklendiği sözcüğün birden fazla olduğunu belirtmek için kullanılır. (Silgiler, masalar, sandalyeler vb.)

          Bulunduğu cümleye abartma anlamı katar. (Hastalanınca ateşler içinde kaldı.)
 
          Cümleye saygı anlamı katmak amacıyla kullanılır. (Bakan Beyler de buradaymış.)

          Benzerlik ilişkisi oluşturmak için kullanılır. (Bu vatanın bağrından nice Mustafa Kemaller çıkacaktır.)

          Aynı isim ile anılan birden fazla kişiyi bildirmek için kullanılır. (Ayşelerin hepsi bu yarışmaya katılacak.)

          Kullanıldığı cümlede aile anlamı katar. (Cemler de bu akşam bize gelecekler. /Cem ve ailesi de anlamı katmıştır.)

          İkilemeler kurmak için kullanılır. (Yıllar yılı bu iş için çaba harcadım.)

          “Her” anlamı katmak amacıyla kullanılır. (Sabahları mutlaka kahvaltı yaparım. /Her sabah anlamı katmıştır.)

          Çoğul olan zamirlere getirilerek tekrar çoğul olmalarını sağlar. (Bizler, sizler)

          “Yaş” sözcüğüne getirildiklerinde yaklaşık anlamı katar. (O dönem on yaşlarında imiş.)

NOT: Daha önce belirttiğimiz bir konu burada da karşımıza çıkıyor. Türkçede bir ek, farklı görevler üstlenebiliyor. Bunun bir örneğini de “-ler, -lar” eklerinde görmekteyiz. Yukarıda belirttiğimiz örneklerde bunu görmekteyiz.


UYARI: İyelik eki olan üçüncü çoğul eki ve fiillere gelen şahıs (kişi) eki ile karıştırmamamız gereklidir.
          Öğrenciler, öğretmenlerini bekliyorlar. (Üç farklı işaretlemede bulunduk. “Öğrenciler” sözcüğündeki -ler eki çoğul ekidir. “Öğretmenlerini” kelimesindeki –ler eki iyelik eki, “Bekliyorlar” sözcüğündeki -lar eki ise üçüncü çoğul şahıs ekidir.)

 

 

 

ÇEKİM EKLERİ (ÖZET OLARAK)

 

A) İSİM ÇEKİM EKLERİ:

 

1) Çokluk Eki:

 

İsimlerin sayı bakımından çokluğunu bildirirler.

 

Örnek: elmalar,çocuklar ,öğrenciler.

 

 

2) Hal Ekleri:

 

- i,-e,-den,-de ekleridir.

 

Örnek:

 

Kitabı ver (belirtme hali)

 

Yola bak (Yönelme hali)

 

Evden geliyorum (Çıkma hali)

 

Sende kaldı (Bulunma hali)

 

Uyarı: Çekim eki sıfat yaparsa yapım eki olur:

 

Örnek:

 

Sıradan insanlarla işim olmaz.(Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur)

 

Bunlar gözde çocuklardır.(Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur)

 

Sudan sebeplerle yanıma gelme (Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur)

 

 

3) İyelik ekleri:

 

Eklendiği isimlerin kime ait olduğunu ifade eder.

 

Örnek: Kitabım, kitabın, kitabı, kitabımız, kitabınız, kitapları

 

Püf Noktası: İyelik eklerini, ismin başına benim, onun, bizim, sizin, onların” zamirlerini getirerek bulabiliriz.

 

Örnek:

 

(Senin) kitabın

 

(Onun) kitabı

 

Kitabı eskimiş. (Onun) Kitabı eskimiş. (oldu öyleyse buradaki “-ı” eki iyelik ekidir.)

 

Kitabı düşürmüş. (Onun) Kitabı düşürmüş. [olmadı öyleyse buradaki “-ı” eki hal ekidir (Belirtme Durumu Eki).]

 

 

4) İlgi ekleri (Tamlama Ekleri):

 

ın, in, un, ün” biçimindedir. Belirtili isim tamlaması kurar.

 

Örnek: kapı-n-ın kol-u , müdür-ün oda-sı

 

 

5) Eşitlik Eki:

 

“-ca,-ce” biçimindedir.

 

Örnek:

 

Sence bu doğru mu?

 

Çocukça davranma

 

 

6) Ek eylem Ekleri:

 

İsim soylu sözcükler yüklem yapma göreviyle kullanılan eklerdir.

 

Örnek: iyi-y-im, iyi-sin, iyi-dir, iyi-y-iz, iyi-siniz, iyi-dirler, iyi-y-miş, iyi-y-se

 

 

B)FİİL ÇEKİM EKLERİ

 

1)Zaman ekleri (Bildirme Kipleri):

 

Fiillerde hareketin yapıldığı zamanı bildirir.

 

Örnek:

 

gel-miş (Duyulan geçmiş zaman)

 

oku-du (görülen geçmiş zaman)

 

gid-i-yor (şimdiki zaman)

 

yat-acak (Gelecek geçmiş zaman)

 

al-ı-r (Geniş geçmiş zaman)

 

 

2)Dilek kipleri:

 

Fiillerde dilek, şart, istek, gereklilik… gibi anlamları karşılayabilmek için getirilen kip ekleridir.

 

Örnek:

 

Gider-se-m gelmem (Dilek-şart kipi)

 

Biraz daha oturayım (istek kipi)

 

Ders çalışalım (istek eki)

 

Artık git-meli-y-im (Gereklilik kipi)

 

Bunları da oku-sun (Emir eki)

 

Dışarı çıkın (Emir eki)

 

 

3)Şahıs Ekleri:

 

Fiildeki eylemi gerçekleştiren şahsı belirtmek için getirilen eklerdir. Fiillerde kip eklerinden (bilgi yelpazesi.net) sonra gelirler.

 

Örnek: Geliyor-um, çalışmalı-sın, yaptı- okusa-k , üzülür-üz koşacak-sınız yürüdü-ler

 

YAPIM EKLERİ (ÖZET ANLATIM)

 

İsim ve fiillerin kök veya gövdelerine gelerek onlardan başka isim ya da fiil türeten eklerdir.

 

Burada kök sözünü de açıklamakta fayda var.

 

Kök:

 

Yapım eki almamış kelimelere kök denir.

 

Bir sözcüğün anlamı ve yapısı bozulmadan parçalanamayan en küçük parçasıdır.

 

Köklerde yapım eki bulunmaz, ancak çekim eki bulunabilir.

 

Örnek:

 

"Ağaçlarımız" sözcüğünde "ağaç", sözcüğün, anlamlı ve parçalanamayan en küçük parçasıdır. "lar" çokluk ekidir; yani isim çekim ekidir. "-(ı)-mız" eki iyelik ekidir; yani isim çekim ekidir.  Öyleyse bu sözcük yapım eki almamıştır, kök hâlindedir.

 

 

Kökler iki türde bulunur:

 

İsim kökleri ve fiil kökleri.

 

"Baktı" sözcüğündeki kök "bak-" fiil kökü; "tuzluk" sözcüğünün kökü olan "tuz" isim köküdür. Sözcüğün köküyle, ek aldıktan sonraki şekli arasında mutlaka bir anlam ilgisi olmalıdır.

 

"Balıkçılık" kelimesinin ek ve köklerine "balık-çı-lık" şeklinde ayrılır. Yoksa "balık" kelimesi bölünüp de köküne "bal" denemez. Çünkü "bal" kelimesi ile "balık" kelimesi arasında anlamca bağlantı yoktur.

 

 

Gövde:

 

Sözcüğün yapım eki aldıktan sonraki durumuna gövde denir.

 

Bir sözcük birden çok yapım eki alabilir.

 

İlk yapım eki köke diğerleri gövdeye eklenir.

 

 

Çekim Ekiyle Yapım Ekinin Farkları:

 

Çekim ekleri eklendiği sözcüğün anlamında bir değişiklik yapmaz; yapım ekleri ise anlamı, köke bağlı olmak şartıyla, değiştirir.

 

Örnek: "Kitabı aradım." cümlesindeki "kitap sözcüğü "sayfalardan oluşan ve okunan nesne" anlamındadır. "-i" hâl ekini alarak "kitabı" şekline geldiğinde de anlamı değişmemektedir.

 

"Kitapçı aradım." cümlesinde ise "sayfalardan oluşan ve okunan nesne" olan "kitap" sözcüğü "-cı" yapım ekini alarak bu anlamını yitirmiş, "kitap satılan yer" anlamına gelmiştir. Yani "kitap"la bir anlam ilgisi vardır; ama yeni bir sözcük oluşmuştur.

 

 

Çekim ekleri bir sözcüğe yapım ekinden sonra eklenir. Yani önce yapım ekleri, sonra çekim ekleri gelir. İstisnaları olsa da bu genel bir kuraldır.

 

Yapım Ekleri Aşağıdaki Gibi Dörde Ayrılır:

 

1. İsimden İsim Yapan Ekler

 

İsim kök veya gövdelerine gelerek onlardan yeni isimler türeten eklerdir. Ancak bu sözcükler sıfat, zarf gibi görevlerde de kullanılabilir.

 

Örnek:

 

"Kira-lık ev vardır.

 

"Su-lu yemekleri çok sever."

 

"İş-siz insanlara yardım- oluyordu."

 

"Büyüyünce futbol-cu olacakmış"

 

"Sınıflara üç-er kişi alalım."

 

 

2. İsimden Fiil Yapan Ekler

 

İsim kök veya gövdelerine gelerek onlardan fiil türeten eklerdir.

 

Örnek:

 

"Bahçedeki çiçekleri su-la-dı."

 

"Hastamız nihayet düz-el-di."

 

"Arabanın çamurluğu eğri-l-di."

 

"Dudağın kan-a-mış."

 

"Çocuğunu görünce gözleri yaş-ar-dı."

 

"Kulağına ne fıs-ıl-dadı?"

 

"Bugün çok gec-ik-tin"

 

"Sonbaharda yapraklar sar-ar-ır."

 

 

3. Fiilden İsim Yapan Ekler

 

Fiil kök veya gövdelerine gelerek onlardan isim türeten eklerdir. Bunlar da cümlede sıfat, zarf görevlerinde (bilgi yelpazesi.net) kullanılabilir.

 

Örnek:

 

"Otobüs dur-ak-ları yenileniyor."

 

"Ders çalış-mak için istek gerekir."

 

"Asırlardır bir yığ-ın dertle uğraşıyoruz."

 

"Evrenin mayası sev-gi değil midir?"

 

"Senin alın-gan olduğunu unutmuşum."

 

"Dalgıçlar bat-an gemiyi arıyor."

 

"Oku-yucu eserin kalitesini bilir."

 

"Yaz-ı yaz-mak-ta ustalaşmıştı."

 

"Artık elektriklerde kes-inti olmayacak."

 

"Bu dağlar arsında geç-it var mı?"

 

 

4. Fiilden Fiil Yapan Ekler

 

Fiil kök veya gövdelerine gelerek onlardan yeni fiiller türeten eklerdir.

 

Örnek:

 

"Masadan düşen vazo kır-ıl-dı."

 

"Kurşun sesiyle ortalık kar-ış-tı."

 

"İnşaatı iki yılda bit-ir-di."

 

"Küçük köpek, konuklara sal-dır-dı."

 

"Bakkaldan kendine gazete al-dır-t-tı."

 

"Bahçedeki çiçekleri kop-ar-mışlar."

 

"Savcı bütün dosyaları incele-t-ti."

 

TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR
SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN

>>>TIKLAYIN<<<


TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<


TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<

Yorumlar

.......

9. **Yorum**
->Yorumu: ÇOK TEŞEKKÜR BU ÖDEVIMDI ÇOK LAZIM OLDU
->Yazan: AYBÜKE

8. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel ve uzun tebrik ediyorum çok sağolun
->Yazan: tuğçe

7. **Yorum**
->Yorumu: Baya baya iyisi sağolsun inşallah seksen beşten yukarı alarak çok sagolun
->Yazan: Ayşe gül aran

6. **Yorum**
->Yorumu: Süper ödevimi yapabildim site yüzünden
->Yazan: Sabri demir.
..

5. **Yorum**
->Yorumu: Çok teşekkürler dersimde çok işe yaradı
->Yazan: SILA


4. **Yorum**
->Yorumu: valla bu kadar beklemezdim hem çok hemde umarım sizin sayenizde yarınki sınavdan iyi alırım 
->Yazan: toprak su


3. **Yorum**
->Yorumu: enes kardeşim seni merak ediyor seni tanımıyormuş 
->Yazan: 


2. **Yorum**
->Yorumu: Çok güzel teşekkür ederim:-D 
->Yazan: sevgi


1. **Yorum**
->Yorumu: ohohohohhoho konuyukavradım be ya
->Yazan: .

>>>YORUM YAZ<<<

Adınız:
Yorumunuz: