eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > cümle çeşitleri, cümle türleri ile ilgili konu anlatımlar

BAĞIMLI SIRALI CÜMLE, ÖZELLİKLERİ (3) (YAPILARINA GÖRE CÜMLELER) (CÜMLE ÇEŞİTLERİ) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)

 

Öğelerinden en az biri ortak olan sıralı cümlelerdir.

 

Birbirine yalnız anlam yönünden değil, öğeleri bakımından da bağlı olan sıralı cümle çeşididir.

 

Sıralı cümleyi oluşturan cümleler ortak öğe kullanır. Farklı yüklemler ortak özneye, nesneye ya da tümlece bağlanır.

 

Yani özne, nesne ya da herhangi bir tümleç her iki cüm­lenin de öznesi, nesnesi, tümleci olur.

 

 

Örnekler:

 

Aydın, dün hep evdeymiş; hiç dışarı çıkmamış.

Yukarıdaki cümle birbirine noktalı virgülle bağlanmış iki cümleden oluşan bir sıralı cümledir.

Bu cümlenin öğelerine bakalım.

Kim evdeymiş? - Aydın

Kim çıkmamış? - Aydın "Aydın" her iki cümlenin de öznesidir.

Ne zaman evdeymiş? - Dün

Ne zaman çıkmamış? - Dün

Zaman bildiren zarf tümleci olarak kullanılan "dün", iki cümlenin de zarf tümlecidir.

Bu cümle öznesi ve zarf tümleci ortak olan bağımlı sıralı cümledir.

 

 

Ana kızına taht kurmuş, baht kuramamış.

Bu atasözü öznesi ve dolaylı tümleci ortak bağımlı sıralı cümledir.

 

 

Bu şarkı, dillerden düşmeyecek, yıllar boyu söylenecek, hiç unutulmayacak. (özne ortak)

 

Çocuğu yanına çağırdı, kucağına aldı. (özne ortak)

 

Hasan buralarda gezindi, oralarda arandı. (özne ortak)

 

Akrabalarımız Ankara’ya gitti, biz de gidelim. (Yer Tamlayıcısı Ortak)

 

Kitabı eline aldı, okumaya başladı. (Nesne ortak)

 

Çok açılma, soğuk alırsın. [Gizli özne (sen) ortak)]

 

* Yaşlı kadın buraya kadar geldi, sizi sordu (özne ortak)

 

*Beni aramış ama bulamamış (bilgi yelpazesi.net) (Gizli özne (o) ve nesne ortak)

 

*Türkiye de bu kitabı bastırmış, satmıştı. (özne, Dolaylı Tümleç ve Nesne ortak)

 

*Onu bana beni ona şikayet eder. (yüklem ortak)

 

*Yazın Antalya ya gider orada gezerdik (özne ve zarf tümleci ortak )

 

Dağda gez, belde gez; insafı elden bırakma. [Gizli özne (sen) ortak)]

 

Başarılı olmak isteyen insan, sorumluluklarını yerine getirir; hiçbir zaman aksatmaz. (özne ortak)

 

Birlikte çalıştığınız insanlara güvenin, her zaman destek olun. [Gizli özne (siz) ve altı çizili dolaylı tümleç ortak)]

 

O iki öğrenci, dersler bittikten sonra sınıfta oturdu; test çözdü. (özne ortak)

 

Sınav raporlarını bu sabah getirdiler, henüz inceleyemedim. [Gizli özne (onlar) ve altı çizili öge Nesne ortak)]

 

Kalktı, gitti. [Gizli özne (o) ortak)]

 

Nesne ve Tümleç Ortaklığı Olan Bağımlı Sıralı Cümle

Örnekler:

·         Kitabı okudu, öğretmenine geri verdi. (Birinci cümlenin yüklemi “okudu”, nesne sorusunu soralım yükleme: “Neyi okudu?” “Kitabı” okudu. İkinci cümlenin yüklemi “Geri verdi.”, “Neyi geri verdi?” Cevap yine “Kitabı” dır. O hâlde bu iki cümlede nesneler ortaktır. Yani tek nesne iki cümleye de aittir. Bağımlı sıralı cümledir.)

 

·         Telefon numaranızı bilmiyordum, Mehmet’ten öğrendim. (Birinci cümlenin yüklemi “Bilmiyordum.” “Neyi bilmiyordum? Telefon numaranızı” Bu aldığımız cevap nesnedir. İkinci cümlenin yüklemi “Öğrendim.” “Neyi öğrendim? Telefon numaranızı” Cevap yine aynı. O hâlde tek nesne iki cümlenin de nesnesi olmayı başarabilmiştir. Bu yüzden bağımlı sıralı cümledir.)

 

·         Dün evden çıktık, kütüphaneye gittik. (Çıktık, birinci cümlenin yüklemidir. “Ne zaman çıktık? Dün.” Bu kısım birinci cümlenin zarf tümlecidir. Gelelim ikinci cümleye. Yüklemi, gittik. “Ne zaman gittik? Dün.” İkinci cümlenin de zarf tümleci “Dün” sözcüğüdür. Zarf tümleci ortak olduğundan bağımlı sıralı cümledir.)

NOT: Yukarıdaki sıralı cümlede özneler de ortaktır. İlk cümlede yüklem “çıktık” sözcüğüdür. “Çıkan kim? Biz” İkinci cümlenin yüklemine de aynı soruyu yöneltelim: “Giden Kim? Biz” Aynı cevabı almış olduk. Bundan dolayı bu cümlede özneler de ortaktır. Bunu da belirtmeden geçmeyelim, dedik.

·         Gençlere inanmalı, destek olmalıyız. (“İnanmalı” ilk cümlenin yüklemidir. “Kime inanmalı? Gençlere” Bu, cümlenin dolaylı tümlecidir. İkinci cümlenin yüklemi “Destek olmalıyız.” “Kime destek olmalıyız? Gençlere” Bu cümleye sorduğumuz soruya aynı cevabı aldık. Yani tek dolaylı tümleç, iki cümle için de geçerli. O zaman bağımlı sıralı cümledir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

YAPILARINA GÖRE CÜMLELER KONU ÖZETİ

 

Cümleler yapılarına göre 3 gurupta ayrılır.

 

A)Basit cümle

 

B)Birleşik cümle

 

C)Sıralı cümle

 

A)BASİT CÜMLE:

 

Tek yüklemi bulunan tek yargı bildiren cümlelerdir.

 

*Çalıkuşu, Damga, Acımak, Bir Kadın Düşmanı, Dudaktan, Kalbe romanları R.N. Güntekin' e aittir.

 

*Seninle bir daha görüşmeyeceğim.

 

*Halit Ziya Uşaklıgil, Servet-i Fünün edebiyatının en büyük romancısıdır.

 

*İkinci Yeni sanatçıları şiiri soyutlaştırmışlardır.

 

 

B) BİRLEŞİK CÜMLE:

 

Birleşik cümleleri dört gurupta incelenir.

 

1)Girişik Birleşik Cümle:

 

İçinde fiilimsi (isim fiil, sıfat fiil, zarf fiil)bulunan cümlelere denir.Fiilimsinin yer aldığı bölüme yan cümle asıl yüklemin bulunduğu bölüme de temel cümle denir. Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa o kadar yan cümle var demektir.

 

*Beni soranı, gördün mü? (Yan cümlecik Temel cümlenin b.li nesnesidir.)

 

*çalışan kazanır. (Yan cümlecik temel cümlenin öznesidir.)

 

*Seni görünce mutlu oluyorum. (Y.C.T.C nin Z.T dir.

 

*Seni seven insanları sen de sev.(Y.C.T.C nin B.li Nesnesidir.)

 

*Beni dinleyin herkese teşekkür etmek istiyorum

 

ÖRNEK Aşağıdakilerden hangisinde dizeler basit cümle oluşturmaktadır.

 

A)Mustafa Kemal barış olmuş. Gürül gürül akan ırmaklarda

 

B)Mustafa Kemal özgürlük olmuş Özgürlük diye çarpan yüreklerde

 

C)Mustafa Kemal bereket olmuş Uzanıp giden bu topraklarda

 

D)Mustafa Kemal türkü olmuş İnanmış

 

E)Mustafa Kemal ülkü olmuş

 

2)İç İçe Birleşik Cümle (Kaynaşık Cümle):

 

Bir cümle başka bir cümlenin içinde yer alır ve onun bir öğesi olursa buna iç içe birleşik cümle denir.İç cümle temel cümlenin öznesi, nesnesi ya da başka bir öğesi olabilir.

 

*Ben gidiyorum. dedi. (iç cümle temel cümlenin nesnesi

 

iç cümle TC

 

*Ben büyüdüm, diyorsun. (iç cümle temel cümlenin

 

i.c TC

 

nesnesi durumundadır)

 

*Adam: beni burada bekleyin. dedi.( iç cümle temel cümlenin nesnesi durumundadır)

 

3)Şartı Birleşik Cümle:

 

Yan cümleciği – se,mi ile kurulan ve temel cümlenin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini koşula (şarta) bağlayan cümledir.

 

*Görürsem söylerim.

 

*Çalışmadın mı başarılı olamasın.

 

*Sen gelirsen ben de gelirim.

 

4) Ki'li Birleşik Cümle:

 

Ki bağlacıyla birbirine bağlanan cümlelere denir.

 

* Benimle konuş ki seni anlayayım.

 

* Dürüst ol ki insanlar sana güvensin.

 

* Düzenli çalış ki kazanasın.

 

* Şiir o kadar güzel okudu ki şaşırdım kaldım.

 

C) SIRALI CÜMLE:

 

İçinde birden çok tamamlanmış yargı bulunan cümlelere denir.Sıralı Cümleler 2 gurupta incelenir.

 

1)Bağımlı Sıralı Cümle

 

Öğrenilen en az biri ortak olan sıralı cümlelerdir.

 

* Yaşlı kadın buraya kadar geldi sizi sordu (özne ortak)

 

*Beni aramış (bilgi yelpazesi.net) ama bulamamış (özne ve nesne ortak)

 

*Türkiye de bu kitabı bastırmış satmıştı. (özne DT, N ortak)

 

*Onu bana beni ona şikayet eder. (yüklem ortak)

 

*Yazın Antalya ya gider orada gezerdik (özne ve zarf tümleci ortak )

 

2)Bağımsız Sıralı Cümle :

 

Öğelerinden hiçbiri ortak olmayan cümlelerdir.

 

*Evden sessizce çıktık sokakta lambalar yanmıyordu

 

*Yağmur durmuştu yollar çamurdan görünmüyordu

 

* O geziyordu ben çalışıyordum

 

*Deneme başka şeydir felsefe başka şeydir.

 

Not: Bazı kaynaklar ama fakat çünkü gibi bağlaçlarla birbirine bağlayan cümleleri bağlı cümle olarak kabul eder.

 

*Bu işe başlıyorum;ama bugün bitiremem.

 

*Sabahı severiz; çünkü gündüzün başlangıcıdır.

 

 

 

CÜMLE ÇEŞİTLERİ GENEL ÖZETİ KONU ÖZETİ

Cümleler; yükleminin türüne ve yerine, anlamlarına, oluşturulma biçimlerine göre değişik gruplara ayrılır. Bu grupları şöyle sıralayabiliriz:

1. Yüklemine Göre Cümleler

2. Öğe Dizilişine Göre Cümleler

3. Anlamına Göre Cümleler

4. Yapısına Göre Cümleler

Yüklemine Göre Cümleler

Cümleler, yüklemlerinin sözcük türüne göre ikiye ayrılır:

1. Eylem Cümlesi

Yüklemi basit ya da bileşik çekimli eylem olan cümlelerdir.

Uzun yıllar bu işyerinde çalıştım.

Bu cümlenin yüklemi “çalış-” eylemi olduğundan cümle, eylem cümlesidir.

Aşağıdaki cümleler, yüklemleri çekimli bir eylem olduğundan eylem cümlesidir.

Öğretmenimizin sorduğu soruyu çözemedik.

Annem, her günkü gibi kapıda bekliyordu bizi.

Önerilerimizi bir türlü kabul etmemişti.

2. Ad Cümlesi

Yüklemi ad soylu sözcük ya da sözcük öbeği olan cümlelerdir. Yüklemi eylem olmayan bütün cümleler ad cümlesidir.

Sınavı kazandığı için çok mutluymuş.

Bu cümlenin yüklemi ad soylu “mutlu” sözcüğü olduğundan cümle, ad cümlesidir.

Aşağıdaki cümleler, yüklemleri ad soylu sözcükler olduğundan ad cümlesidir.

Deniz düne göre oldukça sakindi bugün.

En çok sevdiği şey yürümektir.

Bizi günler öncesinden bu geziye çağıran kendisiydi.

Öğe Dizilişine Göre Cümleler

Cümleler, yüklemlerinin cümledeki yerine göre ikiye ayrılır:

1. Kurallı (Düz) Cümle

Yüklemi cümlenin sonunda bulunan cümlelerdir.

Çok uzaklardan kuş sesleri duyuluyordu.

Bu cümlenin yüklemi (duyuluyordu) en sonda bulunduğundan cümle, kurallı cümledir.

Aşağıdaki cümleler, yüklemleri sonda bulunduğundan kurallı cümledir.

Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır.

Eğitim hayatımız boyunca hepimize yardım etti.

Bu konuyu sizinle daha önce görüşmemiş miydik?

Bugün hava her zamankinden daha sıcaktı.

Yine açıklardan dev gibi gemiler geçiyor.

Yurdumun bağına bahçesine bahar geldi.

2. Devrik (Kuralsız) Cümle

Yüklemi cümlenin sonunda bulunmayan cümlelerdir. Bu tür cümlelerde yüklem cümlenin başında veya ortasında bulunabilir.

Hepimiz canla başla çalışıyoruz burada.

Bu cümlenin yüklemi (çalışıyoruz) en sonda bulunmadığından cümle, devrik cümledir.

Aşağıdaki cümleler, yüklemleri sonda bulunmadığından devrik cümledir.

Papatyalar uyandırdı bizi nihayet kış uykusundan.

Doğanın canlandığı bir mevsimdir ilkbahar.

Nasıl ders çalıştığınızı bilmez miyim hiç?

Doğmuyor güneş artık şöyle gönlümce.

Hâlâ bekliyorum seni anılar sahilinde.

Gelir misin mezarıma, elinde bir demet yasemenle?

Bir başkadır benim memleketim!

Eksiltili Cümle

Yüklemi yazılmayıp yüklemini okuyucunun, zihninde tamamlaması beklenen cümledir. Eksiltili cümlelerin (bilgi yelpazesi.net) sonuna üç nokta konur.

Önümüzde göz alabildiğine bir kumsal…

Yüklemi yazılmayan bu cümlenin sonuna “uzanıyor, duruyor, var” gibi sözleri yüklem olarak getirebildiğimiz için bu cümle, eksiltili bir cümledir.

Yüklemi yazılmadığı için eksiltili cümle durumunda bulunan aşağıdaki cümlelerin sonuna, yüklem olabilecek sözcükler, koyu olarak yazılmıştır.

Denizin tam ortasında Adalar’a doğru nazlı nazlı yol alan vapurlar… (var)

Kız beşikte çeyiz sandıkta…. (olmalı)

Düğün el ile, harman yel ile… (olur)

Anlamına Göre Cümleler

Cümleler, taşıdıkları anlamlara göre temelde ikiye ayrılır:

1. Olumlu Cümle

Cümlede yüklem durumundaki eylemin gerçekleştiğini veya yüklem durumundaki varlık ya da kavramın var olduğunu, bulunduğunu bildiren cümlelerdir.

Şiddetli yağışlardan dolayı yol trafiğe kapandı.

Bu cümlede “kapanmak” eyleminin gerçekleşmesi söz konusu olduğu için, cümle anlamca olumludur.

Aşağıdaki cümlelerde yüklemlerin gerçekleşmesi ya da varlığı söz konusu olduğu için cümleler anlamca olumludur.

Masadaki vazo yere düşüp kırıldı.

Okula yine derslerine çalışmadan gitmişti.

Verilen işi yapamamaktan korkuyordu.

Dünkü derste sınıfta yedi sekiz kişi vardı.

Bu yılki kitap fuarı her zamankinden daha renkliydi.

2. Olumsuz Cümle

Cümlede yüklem durumundaki eylemin gerçekleşmediğini veya yüklem durumundaki varlık ya da kavramın var olmadığını, bulunmadığını bildiren cümlelerdir.

Eylem cümlesinde olumsuzluk -ma / -me (geniş zamanda – maz, -mez) ekiyle sağlanır.

Ad cümlesinde olumsuzluk “değil / yok” sözcükleriyle ya da “-sız, -siz” ekiyle sağlanır.

Veli toplantısına kimse katılmadı.

Sokaklar bugün kalabalık değildi.

Bu cümlelerde “katılmak” eyleminin gerçekleşmemesi, “kalabalık” kavramının söz konusu olmamasından dolayı cümleler anlamca olumsuzdur.

Aşağıdaki cümlelerde yüklemlerin gerçekleşmemesi ya da var olmamaları söz konusu olduğu için cümleler anlamca olumsuzdur.

Soruların hepsini çözebilen yok.

Göz alabildiğine uzanan bu tarlalar verimsizdi.

Binanın bu dairesi hiç ışık almıyor.

a. Anlamca Olumsuz Yapıca Olumlu Cümle

Bazı cümleler, olumsuzluk ifade eden ek ya da sözcük almadığı halde olumsuz anlam taşıyabilir. Böyle cümlelere yapıca olumlu, anlamca olumsuz cümle denir.

Senden ayrı kalmaya dayanacak gücüm mü var? (gücüm yok)

Bu cümlede yüklem (var), olumsuzluk ifade eden ek ya da sözcük almadığı için anlamca olumludur. Ancak, soru biçiminde düzenlenmiş cümlede amaç soru sormak değil, yüklemde söylenenin (var) tersini (yok) kastetmektir. Dolayısıyla bu cümle yapıca olumlu, anlamca olumsuzdur.

Aşağıdaki cümlelerde yüklemlerin, cümlenin gelişinden anlamca olumsuz olduğu anlaşılmaktadır.

Ben hiç sonunu kestiremediğim işe girer miyim? (girmem)

Konuklarımız ne yemek yedi ne suyumuzu içti. (yemedi, içmedi)

Sanki bu olayın bütün sorumlusu benim. (ben değilim)

b. Anlamca Olumlu Yapıca Olumsuz Cümle

Bazı cümleler, olumsuzluk ifade eden ek ya da sözcük aldığı halde olumlu anlam taşıyabilir. Böyle cümlelere yapıca olumsuz, anlamca olumlu cümle denir.

Sen yemek yaparsın da ben hiç beğenmez miyim? (beğenirim)

Neden böyle davrandığını anlamıyor değilim. (anlıyorum)

Bu cümlelerde yüklemler (beğenmez miyim, anlamıyor değilim), olumsuzluk eki (-maz) ve olumsuzluk bildiren sözcük (değil) aldığı için yapıca olumsuzdur. Ancak, bu cümlelerde amaç, yüklemde söylenenin (beğenmez miyim, anlamıyor değilim) tersini (beğenirim, anlıyorum) kastetmektir. Dolayısıyla bu cümleler yapıca olumsuz, anlamca olumludur.

3. Soru Cümlesi

İçinde soru eki ya da soru sözcüklerinden biri bulunan ve soru anlamı taşıyan cümlelerdir.

Neden sen de bizimle yarınki geziye katılmıyorsun?

Sınavdaki soruların kaçını cevaplayabildin?

4. Şart Cümlesi

Yargının gerçekleşmesinin bir koşula bağlandığı cümlelerdir.

Bu evi temiz kullanmak şartıyla kiralayabilirsiniz.

Geç saatlere kadar çalışırsak işi bitirebiliriz.

5. İstek Cümlesi

İstek anlamı taşıyan cümlelerdir.

Haftaya seninle yeni açılan müzeye gidelim.

Hepinize kolay gelsin.

6. Emir Cümlesi

Emir anlamı taşıyan cümlelerdir.

Hemen arabadaki kitapları buraya getir.

Derhal odanızı toplayın.

7. Ünlem Cümlesi

İçinde ünlem ya da ünlem değeri taşıyan sözcükler bulunan cümlelere ünlem cümlesi denir.

Birden kapıyı açınca onu görmeyeyim mi!

Aman sobayı açık unutmayın!

Yapısına Göre Cümleler

Cümlelerde; yargı (yüklem) sayısına ya da yan cümlecik olup olmamasına bakılır. Cümleler yapısı yönüyle dörde ayrılır.

1.      Basit Cümle

2.      Bileşik Cümle

3.      Sıralı Cümle

4.      Bağlı Cümle

Yapısına göre cümlelerin çeşitlerine geçmeden önce “yan cümlecik” kavramını görelim.

Yan Cümlecik: Cümlede, kendi içinde cümle özelliği gösteren ve daha çok, eylemsiyle kurulan sözcüğe ya da sözcük grubuna yan cümlecik; geri kalan bölüme ise temel cümlecik denir. Yan cümlecik, genellikle temel cümleciğin bir öğesi olur.

Arkadaşım, yarın bu okula yazılacağını söyledi.

Bu cümlede, nesneyi bulmak için yükleme sorduğumuz “neyi” sorusuna cevap olan “yarın bu okula yazılacağını” sözcük grubu, içinde eylemsi bulunduğu için yan cümleciktir.

Aşağıdaki cümlelerde koyu olarak yazılan yan cümleciklerin oluşturduğu öğeler ayraç içinde belirtilmiştir.

Onun bu sınavı kazanması hepimizi sevindirdi. (yan cümlecik özne görevinde)

Rüzgâr, sararmış yaprakları sağa sola savuruyor. (yan cümlecik nesne görevinde)

Konferans için gelenlere birer kitapçık verildi. (yan cümlecik dolaylı tümleç görevinde)

Görevliler, havalar soğuyunca kaloriferleri yaktı. (yan cümlecik zarf tümleci görevinde)

1. Basit Cümle

Yan cümleciği bulunmayan, yani bir yargıdan oluşan cümledir.

Ödevlerimi sabah erkenden yaparım.

Bu cümle, yan cümleciği olmadığı için, yapıca basit bir cümledir.

Aşağıdaki eylem ve ad cümleleri de yan cümleciği olmadığı için, yapıca basit cümlelerdir.

Yolcuların çoğu, uçağa vaktinde bindi.

Hafta sonu babama işyerinde yardım edeceğim.

Uzun ve yorucu bir günün ardından hepimiz uyuyakalmıştık.

Dedemin, köyün hemen yakınında kocaman bir çiftliği vardı.

Okulun kitaplığı benim için eşsiz bir hazineydi.

Bugün hava her zamankinden serindi.

2. Bileşik Cümle

Yargı bildiren yüklemin dışında yan cümleciği de bulunan cümledir.

Senin yarın buraya geleceğini duyduk.

Yan cümlecik                 Temel cümle

Bu cümle, yüklemi (temel cümle) dışında, bir eylemsi sayesinde (geleceğini) yan cümleciği olduğu için, yapıca bileşik bir cümledir.

Yan cümlecik, genellikle eylemsilerle kurulur ve cümlenin herhangi bir öğesi olur, demiştik. Yan cümlecik farklı yollarla da kurulabilir ve buna göre, bileşik cümleler dörde ayrılır.

·            a. Girişik Bileşik Cümle

·            b. Şartlı Bileşik Cümle

·            c. Ki’li Bileşik Cümle (İlgi Cümlesi)

·             d. İç İçe Bileşik Cümle

a. Girişik Bileşik Cümle

Yan cümleciği eylemsi ile kurulan bileşik cümledir.

Okuduğum kitapların özetlerini bir deftere yazardım. (yan cümlecik nesne görevinde)

Bu şehirde yola erken çıkanlar trafiğe takılmaz. (yan cümlecik özne görevinde)

b. Şartlı Bileşik Cümle

Van cümleciği dilek-şart (-sa, -se) kipiyle kurulan bileşik cümledir. Dilek-şart kipinin oluşturduğu bölüm yan cümleciktir.

Bu yoldan giderseniz havaalanına daha çabuk varırsınız.

Derslerine düzenli çalışırsan başarılı olursun.

c. Ki’li Bileşik Cümle (İlgi Cümlesi)

Yan cümleciği temel cümleciğe “ki” bağlacıyla bağlanan bileşik cümledir.

Anladım ki hep çile çekermiş anneler.

Aslında yabancı kökenli olan “ki” bağlacıyla kurduğumuz bu cümleyi, Türkçe cümle yapısına uygun (bilgi yelpazesi.net) söylemek istersek “Annelerin hep çile çektiğini anladım.” biçiminde, yani yan cümleciğini eylemsiyle oluşturarak söyleriz.

O kadar çok şaşırmıştı ki hiçbir şey söyleyemedi. (O kadar çok şaşırdığı için hiçbir şey söyleyemedi.) Bu cümlede “ki” bağlacından önce yazılan ve yan cümleciği oluşturan bölüm ayraç içinde, eylemsi ile temel cümleciğe bağlanmıştır.

d. İç İçe Bileşik Cümle

Yan cümleciği başka bir cümle tarafından oluşturulan bileşik cümledir. Bu cümlelerde yan cümlecik genellikle nesne görevindedir.

Öğretmenimiz, yine görüşeceğiz, dedi. Yan cümlecik (Nesne)

Kapıdaki tabelada, rahatsız etmeyin, yazıyor. Yan cümlecik (Nesne)

3. Sıralı Cümle

Birden fazla yargının (yüklemin) birbirine virgül (,) ya da noktalı virgül (;) ile bağlanmasıyla oluşan cümledir.

Sonbahar geldiköyde kış hazırlıkları başladı.

 Birinci cümle             İkinci cümle

Bu cümlede, iki yüklem (geldi, başladı), yani iki ayrı cümle vardır. Birinci cümle (Sonbahar geldi) ikinci cümleye (köyde kış hazırlıkları başladı) virgülle bağlanarak sıralı cümle oluşturulmuştur.

Aşağıdaki cümleler, birbirine virgül ya da noktalı virgülle bağlanmış sıralı cümlelerdir.

Güneşli havalar birkaç gün sürdü, insanlar parklara doluştu.

Otobüsümüz sabah hareket etti, akşama İzmir’e vardı.

Deniz dün çok dalgalıydı, vapur seferleri iptal edildi.

Yaşlı kadın, kahvaltı hazırladı, çocukları kaldırdı; evi topladı, pazara gitti.

a. Bağımlı Sıralı Cümle

Öğe ortaklığı olan sıralı cümledir.

Çocuklar güverteye çıktılar, martılara ekmek attılar.

  Özne                        Yüklem                                Yüklem

Burada sıralı cümleyi oluşturan ilk cümlenin yüklemine (çıktılar) ve ikinci cümlenin yüklemine (attılar) sorduğumuz “kim” sorusunun cevabı olarak her iki cümlenin öznesinin “çocuklar” sözcüğü olduğunu görüyoruz. Yani bu sıralı cümleyi oluşturan cümlelerin öznesi ortaktır.

Aşağıdaki cümlelerde ortak öğeler koyu yazılmış, öğelerin türü ayraç içinde verilmiştir.

Ben hep eşyalarımı dağıtırdım, annem de toplardı. (nesnesi  ortak sıralı cümle)

Müdür, başarılı öğrencileri sahneye çağırdı, tek tek kutladı. (öznesi ve nesnesi ortak sıralı cümle)

Oarkadaşlarına çok güvenir, rahatlıkla sırlarını söylerdi. (öznesi ve dolaylı tümleci ortak sıralı cümle)

b. Bağımsız Sıralı Cümle

Öğe ortaklığı olmayan sıralı cümledir.

Bizim çocukluk yıllarımızda sokağımıza dondurmacı gelirdihepimiz çevresinde toplanırdık.

                                   Birinci cümle                                                                  İkinci cümle

Bu cümlenin yüklemlerine (gelirdi, toplanırdık) öğeleri bulmak için gerekli soruları sorduğumuzda, cümlelerde öğe ortaklığı olmadığı görülmektedir. Öyleyse bu cümle, öğe ortaklığı olmayan sıralı bir cümledir.

Aşağıdaki cümleler, öğe ortaklığı olmayan sıralı cümlelerdir.

Babam beni çalıştırdı, sonunda zayıf derslerimi düzelttim.

Annem mutfaktaydı, biz salonda oturuyorduk.

Bu sene bahar erken geldi, ağaçlar çiçeklerini vakitsiz açtı.

Hava çok soğuktu, biz hiç üşümüyorduk.

4. Bağlı Cümle

Birden fazla cümlenin birbirine bağlaçla bağlandığı cümledir. Sıralı cümledeki virgül ya da noktalı virgül yerine, bağlaç getirilirse ortaya bağlı cümle çıkar.

Evin kapısı açıldı ve dışarı yaşlı bir adam çıktı.

   Birinci cümle                    ikinci cümle

Bu cümlede, iki yüklem (açıldı, çıktı), yani iki ayrı cümle vardır. Birinci cümlenin (Evin kapısı açıldı) sonuna nokta konmamış, ikinci cümle (dışarı yaşlı bir adam çıktı) küçük harfle başlamıştır. Bu iki cümle birbirine bağlaçla (ve) bağlanarak bağlı cümle oluşturulmuştur.

Aşağıdaki cümleler, birbirine bağlaçla bağlanan cümlelerden oluşan bağlı cümlelerdir.

Sabah erken kalktık; ama yine de derse yetişemedik.

Takımımız iyi mücadele etti; ancak yenilmekten kurtulamadı.

Bu koca kitabı bitirdik de sınava girdik.

Kardeşim bugün ne ders çalıştı ne kitap okudu.

Hem suçlu olduğunu biliyorsun hem de özür dilemiyorsun.

 

 

TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR
SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN

>>>TIKLAYIN<<<


TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<


TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<

Yorumlar

.....

10. **Yorum**
->Yorumu: Gerçekten çok iyi anlatılmış girmeyelere de tavsiye ederim.
->Yazan: Muhammed

9. **Yorum**
->Yorumu: şahane bir site burayı sevdimm 
->Yazan: Buse. Er 

8. **Yorum**
->Yorumu: SIZIN SAYENIZDE YÜKSEK BIR NOT ALDIM SIZE TESSEKÜR EDIYORUM...
->Yazan: sıla

7. **Yorum**
->Yorumu: valla bu site çok süper .Bu siteyi kuran herkimse Allah razi olsun tüm ödevlerimi bu siteden yapiyorum.saolun mugladan sevgiler...:).
->Yazan: kara48500..

6. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel bir site. kurucularına çok teşekkür ederim başarılarınızın devamını dilerim.
->Yazan: Tuncay.

5. **Yorum**
->Yorumu: ilk defa böyle bi site buldum gerçekten çok beğendim yapanların eline sağlık. 
->Yazan: efe .

4. **Yorum**
->Yorumu: ya valla çok güzel bisi yapmışınız. Çok yararlı şeyler bunlar çok sagolun 
->Yazan: rabia..

3. **Yorum**
->Yorumu: Çok ii bilgiler var teşekkür ederim. Çok süper... Ya bu siteyi kurandan Allah razı olsun ..... süperrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr. Çok iyiydi. isime yaradı. Her kimse bu sayfayı kurduğu için teşekkür ederim 
->Yazan: pınar..

2. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel site canım ben hep her konuda bu siteyi kullanıyorum özellikle kullanıcı olmak zorunlu değil ve indirmek gerekmiyor
->Yazan: ESRA..

1. **Yorum**
->Yorumu: Burada muhteşem bilgiler var hepsi birbirinden güzel size de tavsiyeederim. 
->Yazan: Hasan Öğüt.

>>>YORUM YAZ<<<

Adınız:
Yorumunuz:


Yorumunuzda Silmek istediğiniz kelime veya cümle varsa kelimeyi fare ile seçin delete tuşuna basın....