|
|
eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > kelimede anlam, sözcükte anlam ile ilgili konu anlatımlar
ANLAM KAYMASI, ZAMAN KAYMASI, ÖZELLİKLERİ (KELİMEDE ANLAM) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)
Bir kipin kendi anlamı dışında, bir başka kipin anlamını verecek bir biçimde kullanılmasına eylem kipinde anlam kayması ya da zaman kayması denir.
Önce yüklemin kip veya zamanına daha sonra işin yapıldığı kip veya zamana bakarsak ve bunların farklı olduğunu görürsek, cümlede anlam (zaman) kayması vardır.
Uyarı: Zaman kaymasının olduğu cümleler anlamca bozuk değildir. Bu sadece Türkçe’nin bir söyleyiş zenginliğidir.
Anlam kaymasına uğrayan başlıca kipler şunlardır:
Şimdiki Zaman Kipinde Anlam Veya Zaman Kayması:
Şimdiki zaman kipi “-yor” geçmiş zaman, gelecek zaman ve geniş zaman kipi yerine kullanılabilir.
Örnek:
ü Onu yolda görüyor ve selam vermiyor. (Di’li geçmiş zaman yerine)
ü Ninem, teyzeme bir mektup yazıyor ve beni şikayet ediyor. (Miş’li geçmiş zaman yerine)
ü Her Pazar buraya geliyor ve bizimle sohbet ediyor. (Geniş zaman yerine)
ü Ben yarın geliyorum. (Gelecek zaman yerine)
Geniş Zaman Kipinde Anlam Veya Zaman Kayması:
Geniş zaman kipi “-r,-ır,-ir,-ur,-ür,-ar,-er” geçmiş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman ve emir kipi yerine kullanılabilir.
Örnek:
ü Günlerden bir gün kasabaya yaşlı başlı bir adam gelir. (Geçmiş zaman yerine)
ü Merak etme, birazdan gelir. (Gelecek zaman yerine) (bilgi yelpazesi.net)
ü Şimdi sen de beni düşünür müsün? (Şimdiki zaman yerine)
ü Oraya gider, Hamza’yı bulursun. (Emir kip yerine)
Gelecek Zaman Kipinde Anlam Veya Zaman Kayması:
Gelecek zaman kipi “-acak, -ecek” geçmiş zaman, gereklilik ve emir kipi yerine kullanılabilir.
Örnek:
ü Fatih İstanbul’u alacak ve Osmanlıların Balkanlar’daki varlığı kesinleşecek. (Geçmiş zaman yerine)
ü Beni arayan Ayşe olacak. (Gereklilik kipi yerine)
ü Burayı derhal temizleyeceksin. (Emir kipi yerine)
Örnekler:
Geniş Zamanda Kayma
- Nasrettin Hoca bir gün pazara gider, ("gitmiş" yerinde)
- Çocuk bir de bakar ki çantası yerinde yok. ("bakmış")
- Şimdi eve gider, parayı alıp gelirsin. (Emir yerinde: git, gel.)
- Şimdi bırak, birkaç dakika sonra okursun. (Gelecek zaman yerinde)
- Acele etme, birazdan gideriz. (Gelecek zaman yerinde)
- Arabayı yazın alırız. (Gelecek zaman yerinde)
Şimdiki Zamanda Kayma
- Burada cuma günleri pazar kuruluyor. (Geniş zaman yerine: kurulur.)
- O, bu iyilikleri hep yapıyor. (Geniş zaman yerine: yapar)
- Annen yarın baklava yapıyor mu? (Gelecek zaman yerinde: yapacak mı?)
- Pazarlığa girişiyorum, kafesi onun düşündüğü fiyata satın alıyorum, ("-dili" geçmiş yerine: giriştim, satın aldım.)
- Basat bir de bakıyor ki Tepegöz mışıl mışıl uyuyor, ("-miş'li" geçmiş yerine: bakmış.)
- Atatürk, yine bir gün sanatçıları topluyor, onlarla sohbete başlıyor, ("-miş'li geçmiş yerine:... toplamış, sohbete başlamış.)
Gelecek Zamanda Kayma
- Bunu alacak, götürecek, dayına teslim edeceksin. (Emir kipi görevinde: al, götür, teslim et.)
- Ama çok dikkatli olacaksın. (Gereklilik kipi görevinde: olmalısın.)
- Trafik tıkanmış olacak. (Olasılık - tahmin anlamlı: olmalı.)
Bazı Cümlelerde İse Haber Kipleri Dilek Kipleri Yerine Kullanılır:
- “Bu cami de bize Selçuklulardan kalma bir eser olacak.” cümlesinde gelecek zaman, gereklilik kipi (olmalı) anlamında kullanılmıştır.
Bazen Dilek Kipleri De Birbirleri Yerine Kullanılır:
- “Gelsen de şu işleri birlikte yapsak.” cümlesinde şart kipi, istek anlamında kullanılmıştır.
- “Şöyle buyrun efendim!” cümlesinde emir, istek anlamındadır.
Karışık Örnekler:
- “Sizi yarın burada bekliyorum.” cümlesinde “bekliyorum” yüklemi şimdiki zamanla çekimlendiği halde iş “yarın” yani gelecek zamanda yapılacaktır. Öyleyse burada zaman kayması vardır.
- “O her gün aynı saatte yola çıkıyor.” cümlesinde fiil şimdiki zamanla çekimlenmiş, iş “her gün” yani geniş zamanda yapılıyor.
- “O daha üç yaşındayken babasını kaybediyor.” cümlesinde fiil şimdiki zamanla çekimlenmiş, iş geçmiş zamanda olmuş.
- “Bu dilekçeyi sonra yazarsınız.” cümlesinde fiil geniş zamanda çekimlenmiş, iş gelecek zamanda yapılacak.
- “Keloğlan’ın yolu bir gün bir kasabaya düşer.” cümlesinde geniş zaman, geçmiş zaman yerine kullanılmış.
Uyarı: Zaman kaymasının olduğu cümleler anlamca bozuk değildir. Bu sadece Türkçe’nin bir söyleyiş zenginliğidir.
|
|
ZAMAN KAYMASI, ANLAM KAYMASI, ÖZELLİKLERİ (FİİLDE) (2) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)
Eylemdeki zamanın başka zamanın yerine kullanılmasıdır.
Fiil çekimlerinde kullanılan kip ve zaman ekleri her zaman kendi anlamlarında kullanılmaz. Bu ekler birbirlerinin yerlerine de geçebilir. Elbette bu, cümlenin anlamıyla ilgilidir. Kısaca, cümlede yüklemin çekimlendiği kip veya zamanla işin yapıldığı kip veya zamanın farklı olmasına anlam kayması veya zaman kayması denir.
Önce yüklemin kip veya zamanına daha sonra işin yapıldığı kip veya zamana bakarsak ve bunların farklı olduğunu görürsek, cümlede anlam (zaman) kayması vardır.
Uyarı: Zaman kaymasının olduğu cümleler anlamca bozuk değildir. Bu sadece Türkçe’nin bir söyleyiş zenginliğidir.
Örn:
Ödevimi yarın bitiriyorum. (-ecek)
Bu öğrence her yıl okul birincisi oluyor. (-r)
Kasabamızın kışları soğuk geçiyor. (-r)
Bir gün adam kapısına dayanır. (-mış)
O adamı bulup bana getireceksiniz. (getirin)
Bu sınıf çok değişmiş. (bilgi yelpazesi.net) (değişti)
Mehmet soruyu bilemedi, dersine çalışmamış olacak. (olmalı)
Çocuğun üstünü başını giydirip bana getirirsiniz. (giydirin)
En geç yarın bana bu kitabı getirmelisin. (getir)
Örnekler:
Geniş Zamanda Kayma
- Nasrettin Hoca bir gün pazara gider, ("gitmiş" yerinde)
- Çocuk bir de bakar ki çantası yerinde yok. ("bakmış")
- Şimdi eve gider, parayı alıp gelirsin. (Emir yerinde: git, gel.)
- Şimdi bırak, birkaç dakika sonra okursun. (Gelecek zaman yerinde)
- Acele etme, birazdan gideriz. (Gelecek zaman yerinde)
- Arabayı yazın alırız. (Gelecek zaman yerinde)
Şimdiki Zamanda Kayma
- Burada cuma günleri pazar kuruluyor. (Geniş zaman yerine: kurulur.)
- O, bu iyilikleri hep yapıyor. (Geniş zaman yerine: yapar)
- Annen yarın baklava yapıyor mu? (Gelecek zaman yerinde: yapacak mı?)
- Pazarlığa girişiyorum, kafesi onun düşündüğü fiyata satın alıyorum, ("-dili" geçmiş yerine: giriştim, satın aldım.)
- Basat bir de bakıyor ki Tepegöz mışıl mışıl uyuyor, ("-miş'li" geçmiş yerine: bakmış.)
- Atatürk, yine bir gün sanatçıları topluyor, onlarla sohbete başlıyor, ("-miş'li geçmiş yerine:... toplamış, sohbete başlamış.)
Gelecek Zamanda Kayma
- Bunu alacak, götürecek, dayına teslim edeceksin. (Emir kipi görevinde: al, götür, teslim et.)
- Ama çok dikkatli olacaksın. (Gereklilik kipi görevinde: olmalısın.)
- Trafik tıkanmış olacak. (Olasılık - tahmin anlamlı: olmalı.)
Bazı Cümlelerde İse Haber Kipleri Dilek Kipleri Yerine Kullanılır:
- “Bu cami de bize Selçuklulardan kalma bir eser olacak.” cümlesinde gelecek zaman, gereklilik kipi (olmalı) anlamında kullanılmıştır.
Bazen Dilek Kipleri De Birbirleri Yerine Kullanılır:
- “Gelsen de şu işleri birlikte yapsak.” cümlesinde şart kipi, istek anlamında kullanılmıştır.
- “Şöyle buyrun efendim!” cümlesinde emir, istek anlamındadır.
Karışık Örnekler:
- “Sizi yarın burada bekliyorum.” cümlesinde “bekliyorum” yüklemi şimdiki zamanla çekimlendiği halde iş “yarın” yani gelecek zamanda yapılacaktır. Öyleyse burada zaman kayması vardır.
- “O her gün aynı saatte yola çıkıyor.” cümlesinde fiil şimdiki zamanla çekimlenmiş, iş “her gün” yani geniş zamanda yapılıyor.
- “O daha üç yaşındayken babasını kaybediyor.” cümlesinde fiil şimdiki zamanla çekimlenmiş, iş geçmiş zamanda olmuş.
- “Bu dilekçeyi sonra yazarsınız.” cümlesinde fiil geniş zamanda çekimlenmiş, iş gelecek zamanda yapılacak.
- “Keloğlan’ın yolu bir gün bir kasabaya düşer.” cümlesinde geniş zaman, geçmiş zaman yerine kullanılmış.
Uyarı: Zaman kaymasının olduğu cümleler anlamca bozuk değildir. Bu sadece Türkçe’nin bir söyleyiş zenginliğidir.
Anlam Kayması Özet
Fiilde kip kayması (anlam ya da zaman kayması) konusunu iyi kavrayabilmemiz için öncelikle çekimli fiili iyi bilmemiz gerekiyor. Tabii bununla birlikte fiilde şahıs eki ve bir kelimenin nasıl fiil olduğunu anlarız konusunu da biliyor olmamız şart. Özet bir örnekle pekiştirmenin yararlı olacağını düşünüyoruz.
Bir kelimenin en kısa yoldan fiil olup olmadığını -mek,-mak eki getirerek anlayabiliriz. Bu ekleri alıyorsa fiildir (eylem) dir. Gelelim çekimli fiile, fiili çekimli hâline getirebilmek için haber ya da dilek kiplerinden birini fiile yerleştirmemiz gereklidir. Bu şekilde çekimli fiil elde ederiz. Çekimli fiil oluşturduktan sonra o eylemi kimin yaptığını bilmemiz için de kip ekinden sonra şahıs (kişi) eki getiririz. Anlam kaymasının yaşandığı yer, kip ekinin bulunduğu yerdir. Kip ekleri kelimeye bazen zaman anlamı bazen de istek anlamı katar. Bu anlamları katarken zamanda ya da istek bölümünde olması gerekenin dışında bir kullanım gerçekleşirse anlam kayması gerçekleşir. Şimdi, öğretmen arkadaşımızın hazırlamış olduğu bir örnekle konuyu toparlayalım.
· Arda: Burada cuma günleri pazar kuruluyor.
· Gözde: Trafik tıkanmış olmalı.
· Hasibe: Annen yarın baklava yapıyor mu?
· Hasan: Allah muradınızı versin.
Yukarıda konuşanlardan hangisi cümlesinde kip kayması yapmamıştır?
A) Hasan B) Arda C) Seher D) Hasibe
(Mehmet Arslan)
CEVAP:
q A şıkkında anlıyoruz ki her cuma pazar kuruluyor. O hâlde geniş zaman ile “kurulur” demeliydi. Şimdiki zamanla çekimlendiği için anlam kayması olmuştur.
q B şıkkında hem duyulan geçmiş zaman eki -mış hem de gereklilik eki olan -malı eki kullanılmıştır. İki zaman kavramı anlam kaymasına sebep olur.
q C şıkkında yarın kelimesi gelecek zaman anlamı katar. Ancak fiil, şimdiki zaman eki olan –yor eki ile çekimlenmiş. Dolayısıyla anlam kayması yaşanmıştır.
q D şıkkında ise herhangi bir anlam kayması yaşanmamıştır.
|
|
>>>TIKLAYIN<<<
“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ
>>>TIKLAYIN<<<
“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ
>>>TIKLAYIN<<<
| |||||