Türk Halk Edebiyatında Nazım ve Nazım Biçimleri Nedir? Özellikleri Nelerdir? Türk Halk Şiiri Temsilcileri

Halk edebiyatı, Türk kültürünün zengin bir parçasıdır ve çeşitli nazım biçimleri ve türleriyle kendini gösterir. Bu nazım biçimleri ve türler, genellikle toplumun ortak duygularını, düşüncelerini ve yaşantılarını yansıtan özgün eserler ortaya koymuştur. Halk edebiyatının önemli nazım biçimleri ve türleri şunlardır:

Anonim Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri:

·        Mâni: Genellikle dört dizelik ve hece ölçüsünde olan maniler, günlük yaşamı, aşkı, doğayı ve sosyal konuları içeren kısa şiirlerdir.

·        Türkü: Türk halkının duygu ve düşüncelerini içeren, ezgiyle birlikte söylenen, anonim olarak doğmuş halk şarkılarıdır.

·        Ninni: Bebekleri uyutmak amacıyla söylenen, içinde duygusal temalar barındıran şiirlerdir.

·        Ağıt: Ölen bir kişiyi ya da bir olayı anmak ve ona duyulan acıyı dile getirmek amacıyla yazılan şiirlerdir. Genellikle hüzünlü ve içten anlatımlara sahiptir. İslamiyet öncesindeki adı “sagu”, Divan edebiyatındaki adı ise “mersiye”dir.

Aşık Edebiyatı Nazım Biçimleri:

·        Koşma: Genellikle aşk, sevgi ve doğa teması üzerine yazılan, hece ölçüsünde ve dörtlük biçiminde yazılmış şiirlerdir.

·        Semaî: Divan edebiyatının etkisiyle oluşmuş genellikle aşk, sevgi ve güzellik konularını işleyen, nazım birimi dörtlük olan şiir türüdür. 8’li hece kalıbıyla söylenir. Koşmadan farkı, bestesi ve ölçüsüdür.

·        Varsağı: Halk edebiyatında yiğitlik, kahramanlık konularını işleyen, saz eşliğinde söylenen şiirlerdir. “Bre, be hey” gibi ünlemlere yer verilir. En az 3 en fazla 5-6 dörtlükten oluşmaktadır.

·        Destan: Genellikle kahramanlık, zafer ve tarihî olayları anlatan, uzun soluklu epik şiirlerdir. Toplumsal belleği ve kültürel değerleri yansıtan önemli eserler arasındadır.

Tekke (Tasavvuf) Edebiyatı Nazım Biçimleri:

·        İlahi: Tanrı'ya övgü ve dua niteliğinde tasavvufî temaları işleyen, ritmik bir şekilde yazılmış eserlerdir. Şiirlerde 7’li, 8’li ve 11’li hece ölçüsü kullanılır. Özel bir ezgiyle söylenir. Öncüsü “Yunus Emre’dir.

·        Nefes: Tasavvufî bir yaklaşımla yazılan; Hz. Muhammed ve Hz. Ali için övgülerin yer aldığı, Vahdet-i Vücut düşüncesini barındıran şiirlerdir.

·        Nutuk: Tasavvuf düşüncesini ve öğretilerini anlatan, öğüt verici ve ahlâki değerleri ön plana çıkaran eserlerdir. Genel olarak tarikat adabını öğretmek için yazılan şiirlerdir.

·        Devriye: Tasavvufî içerikli şiirlerde sıklıkla kullanılan, her şeyin Allah’tan geldiğini ve yine O’na dönüleceğini vurgulayan şiirlerdir.

·        Şathiye: Bu şiirlerde şairler, alaylı ve mizahi üslubu tercih ederler. Söylenenlerin aslında çok daha derin bir manası vardır. Genel olarak Bektaşi şairlerinde görülür.

·        Deme: Genellikle tasavvufî temaları işleyen, Alevilerin dini törenlerinde söyledikleri şiirlerdir. Saz eşliğinde belirli bir makama uygun biçimde söylenir. 8’li hece ölçüsü kullanılır ve 3-5 dörtlükten oluşur.

Halk Edebiyatında Şiir Türünün Özellikleri

Halk edebiyatında şiir türünün özellikleri oldukça belirgindir.

1.      Şairler genellikle saz eşliğinde şiirlerini seslendirirler ve çoğu zaman bu söyleyişler için önceden hazırlık yapmazlar.

2.      Bu durum, şiirlerin içerdiği anlamın derinliğinden veya biçimsel kusursuzluktan yoksun olmasına yol açar.

3.      Hece ölçüsü, halk edebiyatında kullanılan temel ölçüdür; aruz ölçüsü ise daha az tercih edilir.

4.      7'li, 8'li ve 11'li hece kalıpları sıkça görülür. Şiirlerde söz sanatları nadiren de olsa kullanılırken şiirle müzik arasında sıkı bir bağ vardır.

5.      Halk edebiyatı, şiir alanında gelişmiştir ve düzyazı örnekleri ikincil plandadır.

6.      Nazım birimi dörtlüktür ancak bazen üçlü veya beşli söyleyişler de görülebilir.

7.      Dil, halk dilidir; halka mâl olmamış sözcükler kullanılmaz.

8.      Şiirlerin hazırlıksız söylenmesi nedeniyle yarım kafiye ve redif sıkça kullanılır.

9.      Mâni, koşma, varsağı, destan gibi nazım şekilleri yaygındır.

10. Konu olarak Âşık edebiyatında aşk, ölüm, hasret, ayrılık gibi duygusal temalar, doğa sevgisi, yiğitlik ve zamanın eleştirisi işlenir.

11. Tekke edebiyatında ise konu genellikle din ve tasavvuftur. Şiirlerin söyleyişlerinde somutluk ve doğayla iç içe olma özelliği göze çarpar.

12. Halk şairlerinin hikâyeleri ve şiirleri, “cönk” adı verilen eserlerde bir araya getirilir. Bu eserler, halk edebiyatının zengin ve özgün mirasını yansıtan önemli kaynaklardır.

Türk Halk Şiiri Önemli Temsilcileri

Türk Halk şiirinin önemli temsilcileri arasında Âşık Dertli, Âşık Esrari, Âşık Feymani, Âşık Veysel, Âşık Yoksul Derviş, Bayburtlu Zihni, Âşık Beyhani, Dadaloğlu, Ercişli Emrah, Neşet Ertaş, Eşrefoğlu Abdullah, Rûmî Kayıkçı Kul Mustafa, Kazak Abdal, Köroğlu, Kul Himmet, Muharrem Ertaş, Ozan Arif, Pîr Sultan Abdal, Mahzuni Şerif, Ümmi Sinan ve Yunus Emre gibi isimler, Türk halk şiirinin zengin mirasını oluşturur.

Bu ustaların şiirlerinde Anadolu'nun derinliklerinden gelen yaşam tecrübeleri, sevgi, aşk, doğa, insan ve toplumun dertleri, umut ve özgürlük gibi temalar işlenir. Halk şiirinin incelikli dokusunu ve derin duygularını yansıtan bu şairler, Türk kültürünün ve edebiyatının önemli bir parçasını oluştururlar.