Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk) Nedir, Özellikleri Nelerdir, Temsilcileri Kimdir?

Egzistansiyalizm, insanın varoluşunu ve yaşamını merkeze alan bir felsefî akımdır. Bu akım, özellikle 20. yüzyılın başlarında Fransız filozof Jean-Paul Sartre, Alman filozof Martin Heidegger ve diğer düşünürler tarafından geliştirilmiştir.

Egzistansiyalizm, temelde bireyin varoluşunun özgürlüğü ve sorumluluğuyla ilgilenir. İnsanların varoluşsal özgürlüğüne, iradesine ve kendi değerlerini yaratma yeteneğine vurgu yapar. İnsanın özgürlüğü, onun varoluşunun temelidir ve insan, kendisini bu özgürlükle tanımlar. Egzistansiyalist düşünce, insanın varoluşsal anlam arayışını da ele alır. İnsanın varoluşunun anlamsızlığı ve absürditesi üzerine odaklanır. Egzistansiyalistler, insanın varoluşunun anlamını ve amaçlarını kendi çabalarıyla bulması gerektiğini savunurlar. Din, ahlak veya toplumsal normlar tarafından dayatılan anlamlara karşı çıkarlar.

Sartre'ın "Varlık ve Hiçlik" adlı eserinde ifade ettiği gibi insanlar özgür oldukları için sorumludurlar. Her eylem, insanın kendi özgürlüğünü ve diğer insanların özgürlüğünü etkiler. Dolayısıyla insanlar eylemlerinin sonuçlarından tam sorumludurlar.

Egzistansiyalizmin bir diğer önemli özelliği de ölümün merkezî bir konu olmasıdır. Ölüm, insanın varoluşunun kaçınılmaz bir gerçeğidir ve insanların yaşamlarına anlam katar. Ölümün bilinci, insanın yaşamını daha anlamlı kılar ve ona bir perspektif kazandırır.

Egzistansiyalizm Akımının Başlıca Özellikleri

·         Egzistansiyalizm, bireyin varoluşunu ve özgürlüğünü merkeze alan felsefî bir akımdır. Bu düşünce tarzı, insanın kendi geleceğini belirleyebileceğine dair bir inanç üzerine kuruludur. Egzistansiyalizm, sanatın da önemli bir yönünü etkilemiştir. Sanatçılar, eserlerinde insanın kendi sınırlarını aşması gerektiğini ve özgür olma zorunluluğunu vurgulamışlardır.

·         Egzistansiyalist eserlerde karakterlerin değil, çeşitli durumlarla karşı karşıya kalmış insanların tasvir edildiği görülür. Bu; insanın içsel çatışmalarını, özgürlük arayışını ve varoluşsal endişelerini yansıtan bir anlayışı ifade eder.

·         Eserlerdeki temel odak noktası, insanın kendi varlığını ve yaşamını nasıl anlamlandırdığıdır. Egzistansiyalist eserler genellikle paradokslarla doludur ve insanın varoluşsal sorunlarını irdeleyerek evrensel bir anlam arayışına işaret ederler.

Egzistansiyalizm; bireyin özgürlüğünü ve sorumluluğunu vurgulayan, insanın varoluşsal derinliklerini keşfetmeye yönelik bir felsefî bakış açısı sunar. Bu düşünce tarzı, sanatın da derinlikli bir şekilde etkilenmesine yol açmıştır, insanın varoluşsal mücadelesini ve özgürlük arayışını işleyen eserler egzistansiyalist felsefenin izlerini taşır.

Egzistansiyalizm Akımının Önemli Temsilcileri

Egzistansiyalizm, 20. yüzyıl felsefesinde önemli bir akımdır ve birçok önemli temsilcisi bulunmaktadır. Bu akım, insanın varoluşunu ve bu varoluşun anlamını sorgular. Egzistansiyalizmin önemli temsilcileri:

1.      Jean-Paul Sartre: Fransız filozof Sartre, egzistansiyalizmin en tanınmış isimlerindendir. "Varlık ve Hiçlik" adlı eseriyle insanın özgürlüğü ve sorumluluğu üzerine önemli düşünceler sunmuştur. Sartre, "Varlık özden önce gelir." ifadesiyle insanın varoluşunun özünden önce geldiğini ve herkesin kendi varoluşunu özgürce şekillendirebileceğini savunmuştur.

2.      Albert Camus: Cazibesi ve felsefî derinliğiyle tanınan Fransız yazar ve filozof Albert Camus, egzistansiyalizmin önemli bir temsilcisidir. "Yabancı" ve "Sisifos Söyleni" gibi eserlerinde, insanın varoluşsal yabancılaşması ve anlamsızlığı üzerine düşüncelerini işlemiştir. Camus, insanın anlamsızlığını kabul etmek ve absürdüyle yüzleşmek gerektiğini savunmuştur.

3.      Friedrich Nietzsche: Alman filozof Nietzsche, egzistansiyalizmin öncülerinden biridir. Nietzsche, “Böyle Buyurdu Zerdüşt" ve "Ahlakın Soy Kütüğü" gibi eserleriyle insanın varoluşsal durumu, güç ve ahlâk üzerine derin düşünceler ortaya koymuştur. Nietzsche, insanın varoluşunu sorgulayarak bireyin kendi değerlerini yaratması gerektiğini öne sürmüştür.

4.      Franz Kafka: 20. yüzyıl edebiyatının en önemli yazarlarından biridir ve varoluşçu felsefenin önde gelen temsilcilerinden biri olarak kabul edilir. Kafka'nın eserleri, insanın varoluşsal durumuyla ilgili derin soruları ve paradoksları ele alır.  Kafka'nın eserleri de bu temel kavramlar etrafında döner. Kafka'nın eserlerinde sıkça karşılaşılan temalar arasında bireysel varoluşun anlamı, yabancılaşma, iletişimsizlik ve toplumun birey üzerindeki baskısı bulunur. Özellikle "Dönüşüm", "Dava" ve "Şato" gibi eserlerinde, insanın anlam arayışı ve içsel çatışmaları detaylı bir şekilde işlenir. Kafka, varoluşçu felsefenin öncülerinden olan Søren Kierkegaard ve Friedrich Nietzsche'nin düşüncelerinden etkilenmiştir.

Bu filozoflar ve edebiyatçılar egzistansiyalizm akımının temelini oluşturan düşünceleri ve felsefî perspektifleri ile çağlarının ötesine geçmişlerdir.

Egzistansiyalizm (Varoluşun) İşlendiği Eserler

·         Yusuf Atılgan- Aylak Adam

·         Franz Kafka-Dönüşüm

·         Fyodor Dostoyevski- Yeraltından Notlar

·         Fyodor Dostoyevski-Budala

·         Fernando Pessoa – Huzursuzluğun Kitabı

·         Oğuz Atay- Tutunamayanlar

·         Albert Camus -Veba

·         Jean Paul Sartre- Bulantı

·         Albert Camus- Başkaldıran İnsan

·         Milan Kundera- Var Olmanın Dayanılmaz Hafifliği

Türk Edebiyatında Varoluşçu Yazar ve Şairler

Varoluşçuluk akımı, Türk edebiyatında da önemli temsilcilere sahiptir. Bu akımın etkisiyle eser veren önemli yazarlar arasında şu isimler öne çıkar:

·         Oğuz Atay: Modern Türk edebiyatının öncülerinden Oğuz Atay, "Tutunamayanlar" adlı eseriyle varoluşsal sorgulamalara dair derin bir iz bırakmıştır. Karakterlerinin kimlik arayışları ve yaşamın anlamını sorgulamaları, varoluşçuluk akımının Türk edebiyatındaki önemli örneklerindendir.

·         Ahmet Hamdi Tanpınar: Tanpınar'ın eserlerinde zaman, varlık ve insan ilişkileri üzerine derin düşünceler bulunur. "Huzur" gibi eserleri, varoluşun anlamı üzerine yapılan düşünsel arayışları ve insanın iç dünyasındaki çatışmaları işler.

·         Sabahattin Ali: "Kürk Mantolu Madonna" gibi eserleriyle tanınan Sabahattin Ali, insanın iç dünyasındaki çatışmaları ve toplumsal baskıları ele alarak varoluşsal temalara odaklanmıştır.

İkinci Yeni akımının öncü isimleri arasında yer alan Edip Cansever, Cemal Süreya, Turgut Uyar ve İlhan Berk gibi şairler, Türk edebiyatının önemli isimleri arasında yer almaktadır. Bu şairler, kendilerine özgü tarzlarıyla modern Türk şiirinin gelişimine büyük katkıda bulunmuşlardır.

İkinci Yeni akımı; geleneksel şiir anlayışını reddeden, dil ve biçim üzerine yoğunlaşan bir harekettir. Bu şairler, sıradan kelimeleri olağanüstü bir biçimde kullanarak şiirin sınırlarını zorlamışlardır. Dilde ve ifadede yenilik arayışı, onların eserlerinde belirgin bir özellik olarak karşımıza çıkmaktadır.

Ahmet Oktay, Demir Özlü, Adnan Özyalçıner ve Erdal Öz gibi yazarlar ise varoluşçu felsefenin izlerini taşıyan eserleriyle dikkat çekmektedirler. Varoluşçu felsefe, insanın varoluşunu ve bu varoluşun anlamını sorgulayan bir yaklaşımı benimser. Bu yazarlar, eserlerinde insanın içsel çatışmalarını, yalnızlığını ve anlam arayışını ele alarak derin düşünsel katmanlar oluşturmuşlardır.

Türk edebiyatının bu önemli isimleri, kendi dönemlerinde ve sonrasında geniş bir okur kitlesine ulaşmış, edebiyatımızın zengin mirasına önemli katkılarda bulunmuşlardır. Onların eserleri, bugün bile okuyucuları etkilemeye ve düşündürmeye devam etmektedir.