Âşık Tarzı Türk Halk Edebiyatı Nedir? Özellikleri Nelerdir? Âşık Tarzı Halk Şiiri Nedir?

Âşık Tarzı Halk edebiyatı, Türklerin İslamiyet'i kabul etmesinden sonra ortaya çıkan bir edebiyat koludur. İslamiyet öncesi ozan geleneğinin devamı olarak şekillenen bu tarz, saz şairleri tarafından icra edilmiştir. Bu edebiyat geleneği, toplumun iş bölümünün artmasıyla birlikte ortaya çıkmıştır ve Osmanlı toplumunda çeşitli kültür dairelerinin etkisiyle belirginleşmiştir.

Âşıklar, usta âşıkların yanında saz şairliğini öğrenir ve onlardan aldıkları mahlas (takma ad) ile diyar diyar dolaşarak şiirler söylerler. İslamiyet öncesinde "ozan" olarak bilinen şairlerin "âşık" adını alması, Türk sözlü edebiyatının sürekliliğini gösterir.

Âşık edebiyatı, doğaçlama olarak söylenen ve bağlama eşliğinde icra edilen bir edebiyattır. Şiirler, çoğunlukla “Cönk” adı verilen defterlerde toplanmıştır ve söyleyenin adı veya mahlası son dörtlükte geçerek kimin eseri olduğu belirtilir.

Bu edebiyat tarzında genellikle okuma yazma bilmeyen âşıklar yetişmiş; köylerde, şehirlerde veya asker ocaklarında saz şairliği geleneğini sürdürmüşlerdir. Asker ocaklarında veya şehirlerde yetişen âşıklar ise medrese eğitimi almış ve Divan edebiyatından etkilenmişlerdir.

Şiirlerde genellikle aşk, gurbet, ayrılık, ölüm, toplumsal olaylar, doğa güzellikleri ve kahramanlıklar gibi konular işlenir. Hece ölçüsüyle yazılan şiirlerde, kalıplaşmış benzetmeler ve kulak kafiyesine ağırlık verilir. Koşma, varsağı, semai gibi nazım şekilleri kullanılırken saz eşliğinde söylenen şiirlerde içten bir söyleyiş hâkimdir.

Âşık edebiyatı, halkın konuştuğu sade bir Türkçe kullanır. Divan ve Tekke edebiyatının unsurlarını da bünyesinde barındırır. Âşık kahveleri, bu edebiyat geleneğinde önemli bir yer tutar. Zaman zaman âşıklara ait olmayan şiirler de onlara mal edilmiştir.

Bu geleneğin temsilcileri arasında Köroğlu, Karacaoğlan, Dadaloğlu, Âşık Veysel, Kayıkçı Kul Mustafa, Ercişli Emrah, Âşık Reyhanî, Âşık Mahsuni Şerif, Neşet Ertaş, Âşık Şeref Taşlıova gibi önemli isimler bulunmaktadır.

Âşık Tarzı Halk Şiiri Özellikleri Nelerdir?

Âşık Tarzı Halk şiiri, Türk edebiyatının köklü geleneğine sahip olan bir şiirdir. Bu geleneğin temel özellikleri:

1.      Kökenler ve İslamiyet Öncesi Dönem: Âşıklık geleneği, İslamiyet öncesi Türk edebiyatına dayanır ve Türk kültüründe derin bir yer edinmiştir. Bu geleneğin kökenleri, Orta Asya'daki Türk boylarına kadar uzanır.

2.      Cönk Defterleri: Âşıklar şiirlerini, "Cönk" adını verdikleri defterlerde toplamışlardır. Bu defterler, âşıkların sanatlarını ve kültürel miraslarını gelecek nesillere aktarmalarını sağlamıştır.

3.      Dinî Etkiler: Âşık Tarzı Halk şiirinde, dinin doğrudan bir etkisi bulunmamaktadır. Şairler daha çok günlük yaşam, aşk, doğa ve toplumsal konular üzerine yazılar kaleme almışlardır.

4.      İçten Anlatım ve Sade Dil: Âşık Tarzı Halk şiirleri, içten bir anlatıma sahiptir. Şairler, duygularını ve düşüncelerini samimi bir şekilde ifade ederler. Bu şiirlerin dili son derece sadedir ve genellikle halkın anlayabileceği bir dille yazılır.

5.      Hecenin Kullanımı: Âşık Tarzı Halk şiirinde, genellikle hecenin 8’li ve 11’li kalıpları kullanılmıştır.

6.      Nazım Birimi: Âşık Tarzı Halk şiirinde kullanılan nazım birimi, dörtlüktür. Bu dörtlüklerde âhenkli bir yapı ve uyum gözlenir.

7.      Yaşam Biçimi ve Toplumsal İzler: Halkın yaşam biçimini yansıtır. Şairler, çevrelerinde gözlemledikleri olaylar, insanlar ve doğa üzerine şiirler kaleme almışlardır.

8.      Somut Konular: Soyut konular değil somut konular işlenir. Doğa, aşk, özlem gibi konular, şairlerin eserlerinde sıkça yer alır.

9.      Mahlas ve Benzetme Sanatı: Âşık Tarzı Halk şiirlerinde şairler, mahlas kullanırlar. Ayrıca bu şiirlerde benzetme sanatının sıkça kullanıldığı görülür. Şairler, doğayı, aşkı ve insan duygularını benzetmelerle anlatırlar, bu da şiirlere derinlik katar.

Âşık Tarzı Halk Şiiri Nazım Türleri Nelerdir?

Âşık Tarzı Halk edebiyatı, Türk kültüründe köklü bir geçmişe sahip olan ve genellikle saz eşliğinde söylenen bir edebî türdür. Bu geleneğin önemli nazım türleri şunlardır:

Koşma

Koşma, Âşık Tarzı Halk edebiyatının en yaygın ve sevilen türüdür. Genellikle 3-5 dörtlük arasında ve hecenin 11’li kalıbıyla yazılır. Kafiye şeması (xaxa, bbba,ccca…) veya (abab,cccb,dddb…) şeklinde düzenlenmektedir. Konusu genellikle sevgi, aşk, doğa gibi temalardır. "Güzelleme, koçaklama, taşlama ve ağıt" olmak üzere dört başlık altında toplanır. İçerik olarak Divan Edebiyatı'ndaki "Gazel" türüne benzemektedir.

Semaî

Koşmadan sonra en yaygın olan diğer bir türdür. Semaîlerin kendine özgü bir ezgisi vardır ve hece ölçüsü genellikle 8’lidir. Temaları aşk, ayrılık gibi duygusal konulardır.

Varsağı

Kafiye şeması ve dörtlük sayısı bakımından koşmaya benzer. Hece ölçüsü genellikle 8’lidir. Yiğitçe bir söyleyiş özelliği taşır ve coşkulu bir anlatıma sahiptir. Şiire heyecan katmak için "Hey, hey bre, be hey" gibi ünlemler sıkça kullanılır.

Destan

Destanlar, toplumun hafızasında yer edinmiş konuları işler. Kahramanlık, savaş, göç gibi temalar genellikle destanlarda işlenir. Kafiye şeması genellikle koşmaya benzer ve nazım birimi dörtlüktür. Yüzlerce dörtlükten oluşabilir ve hece ölçüsü genellikle 11’lidir. Bu nedenle detaylı ve kapsamlı bir anlatım gerektirirler, toplumsal değerleri ve tarihî olayları içeren zengin bir içeriğe sahiptirler.