eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > coğrafya dersi ile ilgili konu anlatımlar

HARİTALARDA YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİ GÖSTERME YÖNTEMLERİ (İZOHİPS, İZOBAT) (COĞRAFYA KONU ANLATIMI)

 

1. RENKLENDİRME YÖNTEMİ

 

Fiziki haritalarda yeryüzü şekillerini daha belirgin gösterebilmek için yükselti basamakları renklerle ifade edilir. Renklendirme işlemi, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi olur:

 

Yükselti basamakları (m)

 Kullanılan Renkler

 

0-200

 Yeşil

 

200-500

 Açık Yeşil

 

500-1000

 Sarı

 

1000-1500

 Turuncu

 

1500-2000

 Açık Kahverengi

 

2000 ve üzeri

 Koyu Kahverengi

 

Fiziki haritalarda beyaz renkler buzulları ya da kalıcı karları gösterirler. Göl, deniz ve okyanuslar ise mavi renkle gösterilmektedir. Mavinin tonu koyulaştıkça derinliğin arttığı anlaşılır. Renklendirme yöntemi, günümüzde en çok kullanılan yöntemlerdendir.

 

 

2. GÖLGELENDİRME YÖNTEMİ

 

Yer şekillerinin bir yönden ışıkla aydınlatıldığı düşünülür. Buna göre, ışık alan yerler açık, gölgede kalan yerler koyu renkte boyanır. Haritacılıkta daha çok yardımcı bir yöntem olarak kullanılır.

 

 

3. TARAMA YÖNTEMİ

 

Eğim ile orantılı olarak kalınlıkları artan çizgilerle yer şekilleri gösterilir.

 

Tarama yönteminde, eğim fazla ise çizgiler kalın, kısa ve sık olur. Eğim az ise çizgiler ince, uzun ve seyrek olur. Düz alanlar ise taranmayarak boş bırakılır. Fazla kullanılmayan bir yöntemdir.

 

 

4. KABARTMA YÖNTEMİ

 

Yeryüzü şekillerinin belirli bir ölçek dahilinde küçültülerek oluşturulan maketleridir. Bu yöntem, yer şekillerinin gerçeğe en uygun olarak gösterilmesini sağlar. Ancak, kabartma haritaların yapılışı ve taşınması zor olduğundan kullanım alanı dardır.

 

 

5. İZOHİPS (EŞ YÜKSELTİ) YÖNTEMİ

 

Yeryüzünde deniz seviyesine göre aynı yükseltiye sahip olan noktaların birleştirilmesi ile elde edilen kapalı eğrilerle izohips (Eşyükselti) eğrileri denir. En sık kullanılan yöntemdir.

 

İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ

 

-İç içe kapalı eğrilerdir.

-Yeryüzü şekillerini yükseltilerini ve biçimlerini canlandırırlar.

-En geniş izohips eğrisi en alçak yeri, en dar izohips eğrisi en yüksek yeri gösterir.

0 metre eğrisi deniz kıyısından geçer.

-İzohipsler eşit yükselti aralıklarıyla çizilirler. Birbirini takip eden iki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkı  (equidistans) haritanın tamamında aynıdır.

NOT:İzohipsler arasındaki yükselti farkını  haritanın ölçeği belirler. Büyük ölçekli haritalarda yükselti farkı küçük iken, küçük ölçekli haritalarda fark büyüktür.

-Bir eğri üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltileri aynıdır.

-Her izohips eğrisi kendisinden daha yüksek izohips eğrisini çevreler.

-İzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alırlar.

-İzohipsler birbirini kesmezler.

-Birbirini kuşatmayan komşu iki izohips  aynı  yükselti değerlerine sahiptir.

-Akarsuyun her iki yanındaki eğrilerin yükseltisi aynıdır

-Eş yükselti eğrilerinin sık  geçtiği yerlerde eğim fazla, seyrek  geçtiği yerlerde eğim azdır.

 

İzohips Eğrilerinin Sık Geçtiği Yerlerde:

-Eğim fazladır.

-Akarsuların akış hızları fazladır.

-Akarsuların aşındırma gücü fazladır.

-Akarsuların aşındırması derine doğrudur.

-Kıta sahanlığı dardır.

-Dağa tırmanma zordur.

-Zirveyle etek arasındaki mesafe azdır.

 

İzohips Eğrilerinin Seyrek Geçtiği Yerlerde:

-Eğim azdır.

-Akarsuların akış hızları azdır.

-Akarsuların aşındırma gücü azdır.

-Akarsuların aşındırması yana doğrudur.

-Kıta sahanlığı geniştir.

-Dağa tırmanma kolaydır.

-Zirveyle etek arasındaki mesafe fazladır.

 

 

İZOHİPS HARİTALARINDA YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİLMESİ:

 

1.Tepe (Doruk, Zirve):

İzohips haritalarında iç içe geçmiş eğriler şeklinde gösterilir. En içte bulunan eğri en yüksek yeri gösterir. Burada bir nokta (.) bulunur. Bu da en yüksek noktanın bulunduğu yeri gösterir.

 

2.Vadi:

İzohipslerin en dar izohips istikametine doğru “V” şeklinde girinti yaptıkları yerlerdir.

 

3.Boyun:

İki tepe arasında kalan en alçak kesimlerdir. İzohips haritalarında birbirini kuşatmayan komşu izohipsler arasında kalan yerlerdir.

 

4.Yamaç:

Sırtların her iki tarafında kalan kısımlardır.

 

5. Sırt:

İki yamacın  birleştiği yüksek kesimlerdir.İzohips haritalarında eğriler, yükseltinin arttığı yöne doğru ağzı açık “V” şeklinde uzanırlar. Sırtlar su bölümü çizgilerini oluştururlar.

 

6.Çanak:

Çevresine göre alçakta kalan çukur sahalardır. Çanağın başladığı  yerden bittiği yere kadar ok işretleri ile gösterilir. Kabarık eğrilerde her eğri daha yüksek  olan eğrileri  kuşatırken, çukur yerlerde durum bunun tam tersinedir; her eğri daha alçak yerleri kuşatır.

 

7.Delta:

Akarsuların  denizi  doldurmaları  sonucunda oluşan ovalardır. Haritalarda kıyı çizgisi  denize doğru üçgen şeklinde uzanan çıkıntıyla gösterilir.

 

8.Kıyı Çizgisi:

Denizle karanın birleştiği kesimlerdir. Kıyı çizgisi daima 0 m olarak kabul edilir.

 

10. Plato:

Akarsular tarafından derince parçalanmış yüksek düzlüklerdir.

Plato düzlüklerinde izohips sayısı azalır. Akarsu çevresinde izohipslerin sıklaştığı görülür.

 

11. Falez (Yalıyar):

Dik yamaçlı  kıyılardır. Haritalarda falez, birkaç izohips eğrisi, kıyı çizgisi üzerinde üst üste çakışmaktadır.

 

 

İZOHİPS HESAPLAMALARI EĞİM HESAPLAMALARI

Arazideki yükseklikler ve çukurluklar dikkate alınmadan,her yer düzlük kabul edilerek elde edilir. Türkiye’nin   gerçek alanı  =814.578 km2 Türkiye’nin izdüşüm alanı =779.452 km’dir. Fark=35.126 km2 Gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki farkın fazla olması yer şekillerinin engebeli olduğunu gösterir.Farkın fazla olması ise engebeli alanların fazla olmadığını gösterir.Türkiye’de farkın fazla olması engebeli bir arazi yapısına sahip olduğunu gösterir.

 

Eğim Hesaplama

İki nokta arasındaki yükselti farkının, yatay uzaklığa oranına eğim denir.

FORMÜL:

Formülün Açıklaması: Eğim değeri yüzde (%) olarak isteniyorsa bu oran 100 ile, binde (‰) olarak isteniyorsa 1000; derece ( o ) olarak isteniyorsa 60 ile çarpılır. Eğim hesaplamalarında birimler metre cinsinden alınır. Özellikle yatay mesafe genelde km cinsinden verilir. Km verildiğinde (000) üç sıfır ekleyerek birimi metreye çeviririz.

 

Soru: A - B arasındaki uzaklık 1 / 600.000 ölçekli haritada 4 cm gösterilmiştir. Aralarındaki yükselti farkı 1200 m. olduğuna göre, A ile B arasındaki eğim binde (%o) kaçtır?

Çözüm:

A B arasındaki gerçek uzaklık;

4 X 6 = 24 km olduğuna göre,

Eğim = Yükseklik Farkı (m) / Yatay Uzaklık (m) X 1000

Eğim = 1200 / 24.000 X 1000

Eğim = %o 50'dir.

Uyarı: Eğim yüzde (%) olarak hesaplanırken 100 ile, binde (%o) olarak hesaplanırken 1000 ile çarpılır.

 

Gerçek Uzunluğu Hesaplama:

 

Gerçek uzunluk, yani arazi üzerindeki uzunlukluktur.

 

FORMÜL:

Gerçek Uzunluk = Ölçek (Payda) X Harita Uzunluğu

 

Soru: 1 / 850.000 ölçekli bir haritada A - B kentleri arası 8 cm ölçülmüştür. Buna göre iki kent arasındaki kuş uçuşu uzaklık kaç km'dir?

Çözüm:

Gerçek Uzunluk = Ölçek X Harita Uzunluğu

Gerçek Uzunluk = 850.000 X 8

Gerçek Uzunluk = 6.800.000 cm = 68 km'dir.

 

Soru: 1 / 750.000 ölçekli bir haritada A-B noktaları arasındaki uzaklık 12 cm ölçülmüştür. Aynı uzaklık 1 / 1.500.00 ölçekli bir haritada kaç cm ile gösterilir?

Çözüm:

1 / 750.000 ölçekli haritada 12 cm'lik uzaklık, 1 / 1.500.000 ölçekli haritada x cm gösterilir.

Ölçekler arasında 750.000 / 1.500.000 oranı bulunduğuna göre harita uzunlukları arasında 12 / x oranı vardır.

x = 750.00 X 12 / 1.500.000 = 6 cm'dir.

 

İzdüşümsel Alanın Hesaplanması:

 

İzdüşümsel alan, yer şekillerinin izdüşümünün alınması ile hesaplanan alandır. Arazi üzerindeki gerçek alan hesaplamalarında ise yer şekilleri yüzölçümü dikkate alınır. Bu nedenle bir yerin izdüşümü alanı ile gerçek alanı arasındaki fark yardımıyla arazinin engebeliliği hakkında bilgi edinilebilir.

 

İzdüşüm alanı ile gerçek alan arasındaki fark fazla ise, arazinin engebesi de fazladır.

 

FORMÜL:

İzdüşümsel Alan = Ölçek (Payda)2 X Haritadaki Alan

 

Soru: 1 / 700.000 ölçekli bir haritada bir adanın kapladığı alan 15 cm2 olduğuna göre adanın izdüşümsel alanı kam km2 dir?

Çözüm:

İzdüşümsel Alan = (Ölçek Paydası)2 X Haritadaki Alan

İzdüşümsel Alan = (700.000)2 X 15

İzdüşümsel Alan = 49 X 1010 X 15 = 735 X 1010 cm2

cm2'yi km2'ye çevirmek gerekir.

735 X1010 cm2 = 735 km2'dir.

 

Haritadaki Alanı Hesaplama

 

FORMÜL:

Haritadaki Alan = Gerçek Alan / Ölçek (Payda)2

 

Soru: Gerçek alanı 590.4 km2 olan göl 1 / 1.200.000 ölçekli haritada kaç cm2 gösterilir?

Çözüm:

Haritadaki Alan = Gerçek Alan / Ölçek2 (Payda)

Haritadaki Alan = 590.4 / (12)2

Haritadaki Alan = 590.4 / 144 = 4.1 cm2

Uyarı: Haritalardaki alan hesaplanırken ölçek paydasının karesi mutlaka alınmalıdır.

 

Ölçek Hesaplama (Harita ve arazi üzerindeki uzunlukların verildiği sorularda)

 

FORMÜL:

Ölçek (Payda) = Harita Uzunluğu / Gerçek Uzunluk

 

Soru: Arazi üzerindeki 84 km'lik uzunluk, ölçeği bilinmeyen haritada 7 cm gösterildiğine göre, haritanın ölçeği nedir?

Çözüm:

Ölçek (Payda) = Harita Uzunluğu / Gerçek Uzunluk

Ölçek (Payda) = 7 / 8.400.000

Ölçek (Payda) = 1.200.000 cm

Ölçek : 1 / 1.200.000'dir.

 

Ölçek Hesaplama (Harita ve arazi üzerindeki alanların verildiği sorularda)

 

FORMÜL:

Ölçek (Payda) = Haritadaki Alan / Gerçek Alan

 

Soru: Gerçek Alanı 4375 km2 olan bir göl, ölçeği bilinmeyen haritada 7 cm2 gösterildiğine göre haritanın ölçeği nedir?

Uyarı : Harita ve arazi üzerindeki alanların verildiği sorularda ölçeği hesaplarken kare kök almayı unutmayınız.

COĞRAFYA DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR” SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN

>>>TIKLAYIN<<<


COĞRAFYA DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORU BANKASI” SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<


COĞRAFYA DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI” SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<

Yorumlar

...

8. **Yorum**
->Yorumu: Çok teşekkürler performans ödevimi buradan yaptım
->Yazan: Yasin

7. **Yorum**
->Yorumu: Adamsiniz sayenizde cok iyi calistm
->Yazan:


6. **Yorum**
->Yorumu: çok ilgi çekici şeyler var teşekkür ederim bu siteyi yaptınız için
->Yazan: gülbahar .

->Yazan   : hayal
->Yorumu: gerçekten çok güzelmis emegi geçen herkesin ellerine saglik.

>Yazan: Uhuvvet-i imani
>Yorum: Selamün Aleyküm ...çoook tesekkürler, ellerinize saglik site çok hos olmus, telefondan giriyorum ve yolda gelip giderken otobüste felan tekrar yapiyorum... Allah razi olsun... Rabbim, daha nice hayirli isler nasip eylesin.. Hedef ilahiyat... Vesselam...

>Yazan: osman cabbar
>Yorum: bende güzel beyendim amma altina bir iki test soru koysaydiniz örnek daha iyi olurdu tesekkürlerimi sunarim bütün herkeze.

>Yazan: Atakan
>Yorum: Teşekkür ederim paylaşımdan dolayı.

>Yazan: Talha
>Yorum: sitenizi çok beğendim.

>>>YORUM YAZ<<<

Adınız:
Yorumunuz: